Το έθιμο των φύλλων καρυδιάς και τα ρουσάλια στην Ελλάδα την Πεντηκοστή

Η Πεντηκοστή είναι μια ημέρα πριν την εορτή του Αγίου Πνεύματος. Η ημέρα αυτή θεωρείται η γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας.Η Πεντηκοστή είναι εβδομαδιαία εορτή δηλαδή εορτάζεται 
όλες τις ημέρες της εβδομάδας με ιδιαίτερη έξαρση το Σάββατο. 

Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση το γονάτισμα γίνεται για να παρακαλέσουμε να μην πέσει το γεφύρι που ενώνει τον πάνω κόσμο με τον κάτω. Κατά την παράδοση το γεφύρι είναι λεπτό σαν τρίχα και έχει την ιδιότητα να τρέμει όταν περνά μια κολασμένη ψυχή. Για αυτό το λόγο γονατίζουμε και παρακαλούμε να στεριώσει το γεφύρι ώστε να μην πέσει κανείς μέσα στο ποτάμι το οποίο οδηγεί κατευθείαν στη κόλαση.

Από τις μεθεόρτιες ημέρες ξεχωρίζει η Δευτέρα που είναι αφιερωμένη στο Άγιο Πνεύμα όπου και επαναλαμβάνεται ομοίως όλη η ακολουθία της Κυριακής.Η Πεντηκοστή είναι μια γιορτή αφιερωμένη στους νεκρούς. Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες οι ψυχές των νεκρών κάποιες μέρες ανεβαίνουν στον επάνω κόσμο. Η δοξασία αυτή συνεχίστηκε και στους Νεοέλληνες. Έτσι σύμφωνα με αυτή τη δοξασία οι ψυχές των νεκρών ανεβαίνουν στον επάνω κόσμο κάθε ανάσταση για πενήντα μέρες. Πεντηκοστή δηλαδή είναι η τελευταία ημέρα του ταξιδιού των νεκρών, η μέρα που γυρίζουν πίσω.
Την ώρα του γονατίσματος στην λειτουργία της εκκλησίας οι ψυχές των νεκρών γυρίζουν στον κάτω κόσμο, οι ζωντανοί κλείνουν τα μάτια τους ώστε να μη δουν τις ψυχές που λυπημένες γυρνούν στον Άδη. Μάλιστα γονατίζουν πάνω σε φύλλα καρυδιάς γιατί συμβολίζουν την πικρία που κατέχει τις ψυχές των νεκρών την ημέρα αυτή, μιας που τα φύλλα είναι πικρά.

Ποντιακά Ήθη και Έθιμα

Στις περισσότερες πόλεις και χωριά του Πόντου, την Κυριακή της Πεντηκοστής, έστρωναν το δάπεδο του ναού με φύλλα καρυδιάς. Κι αυτό γιατί τα φύλλα καρυδιάς είχαν μεγαλύτερη επιφάνεια που διευκόλυνε το γονάτισμα των πιστών, μιας και το δάπεδο στις περισσότερες εκκλησίες ήταν λιθόστρωτο. Εκτός των άλλων, τα φύλλα της καρυδιάς, λόγω του ωοειδούς σχήματός τους, θυμίζουν τις πύρινες γλώσσες, με τις οποίες εμφανίστηκε το Άγιο Πνεύμα στα κεφάλια των Αποστόλων. Από την ενέργεια της στρώσης καρυδόφυλλων στα δάπεδα των ναών προήλθε και η φράση, σύρον το καρυδόφυλλον και φα την εβδομάδαν, μιας και την εβδομάδα που έπεται, της Πεντηκοστής, καταλύονται τα πάντα όλες τις ημέρες.

Στην Ινέπολη, οι πιστοί κατά τη διάρκεια της γονυκλισίας και όταν διαβάζονταν οι ευχές, έβαζαν στον κόρφο τους φύλλα καρυδιάς, διότι πίστευαν πως έχουν ιαματική δράση, ενώ στην περιοχή Μεσοχαλδίου πίστευαν πως τα φύλλα καρυδιάς που πρόσφερε ο ιερέας, αν ήταν με μονά φύλλα έφερναν τύχη.

Tα ρασάλια, έθιμο της πεντηκοστής στην Ήπειρο

Τ΄αρασαλιού ή τα ρασάλια είναι μια δοξασία που έχει τις ρίζες της στη Ρωμαϊκή εποχή. Σύμφωνα με τη δοξασία αυτή, που την πίστευαν  περισσότερο οι γυναίκες, οι ψυχές των νεκρών έβγαιναν από τον κάτω κόσμο πάνω στη γη και κυκλοφορούσαν από τη Μεγάλη Πέμπτη ως το Σάββατο πριν την Πεντηκοστή. Έβγαιναν έξω κι αλήτευαν, όπως χαρακτηριστικά έλεγαν οι γυναίκες, τριγυρνούν στα μέρη που πέρασαν κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωής και θυμούνται όλα όσα πέρασαν καλά και κακά. Το Σάββατο πριν από την Πεντηκοστή, ξαναεπιστρέφουν στον κάτω κόσμο ευχαριστημένες για το ταξίδι τους αυτό στο παρελθόν κι ικανοποιημένες γιατί μπόρεσαν να ξαναϊδούνε τα επίγεια πράγματα. Το Σάββατο αυτό όλες ανεξαίρετα οι νοικοκυρές του χωριού  έβραζαν σιτάρι και ζύμωναν με ιδιαίτερη ευλάβεια την λειτουργιά(πρόσφορο) για να τα πάνε στην εκκλησία. Μέσα στο πιάτο που βάζουν το σιτάρι και τη λειτουργιά έγραφαν κι ένα σημείωμα με τα ονόματα όλων των νεκρών της οικογένειας για να τα μνημονεύσει ο παπάς, να ευχηθεί για την αιώνια ανάπαυσή τους. Ειδικά στο μνημόσυνο αυτό, ο παπάς με τις ευχές του και τα τρισάγιά του, καλόπιανε τις ψυχές των νεκρών και τις παρακαλούσε να ξαναγυρίσουν στον τάφο. Γιατί, λέει, μπορεί καμιά απ΄αυτές να παρασυρθεί από τις γλύκες της επίγειας ζωής, να ζηλέψει και να μη θέλει να ξαναγυρίσει στον κάτω κόσμο, οπότε είναι καταδικασμένη να τριγυρνάει εδώ κι εκεί όλο το χρόνο.

«Μεγάλη Πέμπτη να ΄ρχεται/πέντε φορές το χρόνο/κι αυτό το έρμο τΆρσαλιού/καμιά φορά το χρόνο…»

Μαζί με τν επίκλησή τους οι χωρικοί για επιστροφή των ψυχών στον κάτω κόσμο, περίμεναν τα΄Αρσαλιού και σα γιορτή του στομαχιού τους.  Θα έτρωγαν το νόστιμο και θρεπτικό σιτάρι, που τόσο το ποθούσαν γιατί ήταν δυσέβρετο στα χρόνια της φτώχιας.

φωτο:σελίδα  fb,epirushotels.gr

Στα Ανώγεια της Κρήτης

Οι γυναίκες τιμούν τους νεκρούς στολίζοντας ένα πανέρι με τρία γλυκά κουλούρια κι ένα ανθότυρο η τυρί στη μέση, με καρυδόφυλλα… και τριαντάφυλλα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία προσφορά για αυτούς που έχουν φύγει.

Ο πατήρ Ανδρέας Κεφαλογιάννης γράφει στην προσωπική του σελίδα στο Facebook:

Οι γυναίκες τιμούν τους νεκρούς στολίζοντας ένα πανέρι με τρία γλυκά κουλούρια κι ένα ανθότυρο η τυρί στη μέση, με καρυδόφυλλα… και τριαντάφυλλα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία προσφορά για αυτούς που έχουν φύγει.

Το τυρί βρίσκεται εκεί καθώς τα Ανώγεια είναι Κτηνοτροφικό χωριό ενώ τα φύλλα της καρυδιάς συμβολίζουν την πικρή και στυφή γεύση που έχουν την ημέρα αυτή οι Ψυχές, τη μέρα που οι νεκροί επιστρέφουν στον Άδη. Τα τρία κουλούρια συμβολίζουν την Αγία Τριάδα.

Μάλιστα στη συνέχεια επισκέπτονται οι γυναίκες το νεκροταφείο στολίζουν με φύλλα καρυδιάς τους τάφους και τους πλύνουν με αυτά .Μετά την λειτουργία οι προσφορές κόβονται και μοιράζονται στους πιστούς στην μνήμη των νεκρών.

Στην Αρχαία Ελλάδα πίστευαν, ότι η καρυδιά με το βαθύ πράσινο (μαυροπράσινο) χρώμα ήταν το δέντρο του θεού Πλούτωνα, και ότι μόνο αυτό υπήρχε στον Άδη, και πως στη σκιά του ξάπλωναν και αναπαύονταν οι ψυχές τους.Άρα είναι απόλυτα συναφές με τα έθιμα για τις ψυχές των νεκρών.

Σύμφωνα με τη λαϊκή θρησκευτική παράδοση, οι ψυχές των νεκρών ανεβαίνουν στον επάνω κόσμο κάθε ανάσταση για πενήντα μέρες. Πεντηκοστή δηλαδή είναι η τελευταία ημέρα του ταξιδιού των νεκρών, η μέρα που γυρίζουν πίσω. Την ώρα του γονατίσματος στην λειτουργία της εκκλησίας οι ψυχές των νεκρών γυρίζουν στον κάτω κόσμο, οι ζωντανοί κλείνουν τα μάτια τους ώστε να μη δουν τις ψυχές που λυπημένες γυρνούν στον Άδη. Εδώ στ’ Ανώγεια οι γυναίκες γονατίζουν πάνω σε φύλλα καρυδιάς γιατί συμβολίζουν την πικρία που κατέχει τις ψυχές των νεκρών την ημέρα αυτή, μιας και τα φύλλα είναι πικρά.

Στην Κεφαλλονιά

Την ημέρα της Πεντηκοστής φύλλα καρυδιάς στρώνονται στο δάπεδο της εκκλησίας , ο ιερέας γονατίζει πάνω στα φύλλα και προσεύχεται, ενώ σε κάποιες εκκλησίες τα φύλλα τοποθετούνται μπροστά από την ωραία πύλη και ο ιερέας βγαίνοντας τα σπρώχνει με τα πόδια του προς το μέρος των πιστών. Οι πιστοί παίρνουν τα καρυδόφυλλα και τα βάζουν στο εικονοστάσι τους, παλαιότερα, σύμφωνα με τη λαογραφία, μετά την θεία λειτουργία ο κόσμος έπαιρνε τα φύλλα καρυδιάς και τα έβαζε κάτω από το στρώμα του κρεβατιού του για να τους προστατέψουν από την κακογλωσσιά !Το έθιμο υπάρχει και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, είναι καταγεγραμμένο και σε εκκλησίες του Πόντου, όπου ιερέας και πιστοί γονατίζουν πάνω στα καρυδόφυλλα και προσεύχονται για τους δικούς τους ανθρώπους που έχουν φύγει από την ζωή.