Boris Lurie: Tο πορτρέτο ενός καλλιτέχνη-επιζώντα του Ολοκαυτώματος που βίωσε ένα καταστροφικό τραύμα

Η τραγική και ταυτόχρονα συναρπαστική ζωή του Boris Lurie μνημονεύεται στην έκθεση «Boris Lurie: Nothing To Do But To Try» στο Μουσείο Εβραϊκής Κληρονομιάς στη Νέα Υόρκη

Η τραγική και ταυτόχρονα συναρπαστική ζωή του Boris Lurie, επιζώντα του Ολοκαυτώματος που έγινε ζωγράφος, συν-ιδρύοντας το κίνημα No!art, δίχως να έχει πουλήσει ούτε έναν πίνακα στη ζωή του, αλλά πέθανε έχοντας αφήσει παρακαταθήκη ένα έργο αξίας 100 εκατομμυρίων δολαρίων μνημονεύεται σε μια έκθεση στο Μουσείο Εβραϊκής Κληρονομιάς στη Νέα Υόρκη.

Η έκθεση “Boris Lurie: Nothing To Do But To Try“, τίτλος εμπνευσμένος από φράση στα απομνημονεύματα του καλλιτέχνη για να τονίσει τον αυτοδιδακτισμό του, επικεντρώνεται στα παλαιότερο έργο του, τη «Σειρά Πολέμου» (War Series), με έργα αλλά και βιαστικά, πρόχειρα σκίτσα ακόμα και πάνω σε χαρτοπετσέτες, καθώς και οικογενειακές φωτογραφίες, ημερολόγια και άλλα αντικείμενα από το προσωπικό αρχείο του Lurie, τα οποία δεν είχαν εκτεθεί ποτέ πριν και παρέμειναν ιδιωτικά για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.

Ιn Concentration Camp by Boris Lurie. Courtesy of the Boris Lurie Art Foundation

Η έκθεση παρουσιάζει το πορτρέτο ενός καλλιτέχνη που βίωσε ένα καταστροφικό τραύμα, κουβαλάει στοιχειωμένες αναμνήσεις αλλά κι ένα άπιαστο, ισόβιο όνειρο αναζήτησης της ελευθερίας.

Λίγα λόγια για τη ζωή του Boris Lurie

Ο Lurie γεννήθηκε στο Λένινγκραντ, σημερινή Αγία Πετρούπολη, το 1924, και είχε δύο μεγαλύτερες αδελφές. Η μητέρα του, ριζοσπαστική Εβραία σοσιαλίστρια, ήταν οδοντίατρος και ο πατέρας του επιχειρηματίας. Μετά τον θάνατο του Λένιν και τη συρρίκνωση της επιχείρησής του πατέρα του η οικογένεια αναγκάστηκε να μετακομίσει στη Ρίγα της Λετονίας όταν ήταν δύο ετών. Εκεί παρακολούθησε μαθήματα αγγλικών δείχνοντας ταυτόχρονα τα πρώτα σημάδια της καλλιτεχνικής του φλέβας.

Τον Ιούνιο του 1941 από τα ναζιστικά στρατεύματα στη Λετονία και, μετά από ένα σύντομο χρονικό διάστημα στο γκέτο της Ρίγας, οι πιο κοντινοί του άνθρωποι – η μητέρα, η γιαγιά, η αδερφή και η κοπέλα του – ήταν ανάμεσα στους 25.000 ανθρώπων που δολοφονήθηκαν στο δάσος Rumbula.

Ο νεαρός Μπόρις και ο πατέρας του αναγκάστηκαν να δουλέψουν σκληρά στο εργοστάσιο της Lenta, φτιάχνοντας είδη πολυτελείας για τους Ναζί, «ένα νησί μέσα σε μια θάλασσα τρόμου», όπως με τα δικά του λόγια ο Lurie είχε περιγράψει, στάλθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης κοντά στη Ρίγα και, στη συνέχεια, στο στρατόπεδο του Μαγδεμβούργου στο Μπούχενβαλντ, όπου και παρέμειναν μέχρι την απελευθέρωση των στρατοπέδων. Μια εβδομάδα πριν την απελευθέρωση ο Lurie είχε δραπετεύσει βρίσκοντας καταφύγιο στην οροφή ενός βομβαρδισμένου σπιτιού. Σύντομα όμως αυτή η μαρτυρική περιπέτεια θα λάμβανε τέλος.

Σύντομα θα μεταναστεύσει στη Νέα Υόρκη και θα ριχτεί αμέσως στη δουλειά του, παρόλο που δεν είχε σχεδόν καμία καλλιτεχνική κατάρτιση. Οι τρομακτικές εικόνες που είχε δει, οι απάνθρωπες καταστάσεις που βίωσε, θραύσματα μνήμης μιας πολυτάραχης περιόδου θα γίνουν η αφετηρία της έμπνευσής του στα έργα του.

Self Portrait (1946) Courtesy of the Boris Lurie Art Foundation

Η έκθεση “Boris Lurie: Nothing To Do But To Try” και τα έργα

Η έκθεση φιλοξενεί περίπου 100 έργα από τη σειρά War Series. Οι εικόνες που συνθέτει, λάμψεις ανάμνησης μιας φυσιολογικής εφηβείας του που διακόπηκε άγρια από τις θηριωδίες των Ναζί: κτίρια φλέγονται, ένοπλοι στρατιώτες, πρόσωπα με κενό βλέμμα, απεικονίσεις δέντρων τρομακτικών και απόκοσμων.

Αργότερα θα πειραματιστεί με πολλές στιλιστικές τεχνικές και δυνατότητες χρησιμοποιώντας κολάζ εισάγοντας έτσι στη δουλειά του φωτογραφικό υλικό από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά την απελευθέρωσή τους, αλλά εδώ σε αυτή τη σειρά είναι ακόμα εγκλωβισμένος στην τραυματική του εμπειρία. Το στυλ του είναι παραστατικό, εκφραστικό.

Οι πίνακες αυτής της περιόδου προκαλούν έναν πραγματικό τρόμο. Στο έργο του “Roll Call in Concentration Camp“, βλέπουμε εικόνες παραμορφωμένων ανθρώπων βασανισμένων, απελπισμένων, τρομαγμένων με τον σκοτεινό ουρανό από πάνω τους και το χώμα στο χρώμα της σκουριάς να μοιάζει με κόλαση.

Το ίδιο συναρπαστικό και βαθιά συγκινητικό το πορτρέτο της μητέρας του σε μπεζ αποχρώσεις με τίτλο «Η μητέρα μου πριν την εκτέλεση» τοποθετημένο μέσα στην έκθεση δίπλα σε μια οικογενειακή φωτογραφία με πρόδηλη τη φροντίδα της προς την οικογένεια με την προετοιμασία ενός δείπνου το βράδυ πριν την εκτελέσουν.

Η έκθεση περιλαμβάνει πλούσιο φωτογραφικό υλικό συμπεριλαμβανομένων εικόνων από την επίσκεψή του στη Ρίγα το 1975 και τον τόπο της σφαγής στη Rumbula. Το πιο πρόσφατο έργο στην έκθεση φέρει τον τίτλο “Axe Series”, μια συλλογή από ξύλινα κούτσουρα και παλιά εργαλεία, πιθανότατα εμπνευσμένο από τη σκληρή δουλειά που έκαναν αυτός και ο πατέρας του για να επιβιώσουν στα ναζιστικά στρατόπεδα.

Σε αυτήν την έκθεση αποκαλύπτεται και μέρος των έργων του Lurie με την ομάδα No! art, ένα ριζοσπαστικό και συγκρουσιακό κίνημα που ξεκίνησε το 1959.

Roll Call Concentration Camp (1946) by Boris Lurie. Courtesy of the Boris Lurie Art Foundation

Portrait of my Mother Before Shooting. Courtesy of the Boris Lurie Art Foundation

Untitled (1946) Courtesy of the Boris Lurie Art Foundation

Κίνημα NO!art

Tο 1959 ιδρύει μαζί με τον Sam Goodman και τον Stanley Fisher το κίνημα NO!art θέλοντας να εξερευνήσουν ορισμένες «άβολες» για πολλούς αλήθειες για τη φύση της τέχνης, του εμπορίου, της ιστορίας και της κοινωνίας – αλήθειες που οι έμποροι τέχνης, τα μουσεία , οι συλλέκτες και το ευρύ κοινό δεν ήθελαν απαραίτητα να ακούσουν, ειδικά σε μια εποχή ευημερίας και κομφορμισμού.

Ένα κίνημα – αντίδραση σε δύο από τα πιο διάσημα και εμπορικά κυρίαρχα κινήματα της τέχνης: τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό, που ήταν σε παρακμή και την Ποπ Αρτ, που στη δεκαετία του 1960 έγινε το κυρίαρχο οπτικό παράδειγμα για τον υπόλοιπο αιώνα.

Στόχος της No!art ήταν να επαναφέρει τα «θέματα της πραγματικής ζωής» στην τέχνη. Για τον Lurie, τον Fisher, τον Goodman θέματα όπως ο ρατσισμός, ο σεξισμός, η αποικιοκρατία, όσο εκνευριστικά να είναι για κάποιους, πρέπει να είναι τα θέματα που αφορούν την τέχνη. Μιας τέχνης που δεν καταλήγει σε σεντόνια ή κουρτίνες μπάνιου ή να κρέμεται με γούστο στους τοίχους εύπορων σπιτιών.

Οι κριτικοί και οι επιμελητές της εποχής απέρριψαν τον Lurie και το κίνημά τους. Όπως ο ίδιος είχε δηλώσει, «Η αγορά τέχνης δεν είναι παρά μια ρακέτα. Υπάρχει μια καθιερωμένη πυραμίδα στην οποία όλοι όσοι θέλουν να επωφεληθούν από αυτήν πρέπει να συμμετάσχουν — εάν τους επιτραπεί να συμμετάσχουν» (πηγή: Boris Lurie Art Foundation).

Ωστόσο, ο Lurie συνέχισε να συνθέτει τις άκρως φορτισμένες πολιτικές και κοινωνικές του εικόνες και, το 1963, το διάσημο πλέον κολάζ του, Railroad Collage – στο οποίο ένα pin-up κορίτσι βρισκόταν μπροστά στα θύματα ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης,  προκαλώντας μεγάλη οργή.

Τα έργα του περιλαμβάνονται σε μόνιμες συλλογές στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον.

Στο τέλος της ζωής του, απεβίωσε τον Ιανουάριο του 2008, ο Lurie ήταν πλούσιος όχι από την τέχνη του καθώς δεν πούλησε ποτέ κατά τη διάρκεια της ζωής του κάποιο από τα έργα του, αλλά από επενδύσεις σε ακίνητα αλλά και σε μετοχές κυρίως κινητής τεχνολογίας.

H μεγάλη ειρωνεία είναι πως ο Lurie έχει σημειώσει μεγάλη επιτυχία στη χώρα στην οποία οφείλει μεγάλο μέρος της θεματολογίας του: τη Γερμανία, όπου το κίνημα NO!art μνημονεύεται ως ένα από τα σημαντικότερα κινήματα τέχνης στην ιστορία της τέχνης του 21ου αιώνα.

Μουσείο Εβραϊκής Κληρονομιάς στη Νέα Υόρκη

Το Μουσείο Εβραϊκής Κληρονομιάς – Ζωντανό Μνημείο για το Ολοκαύτωμα ιδρύθηκε το 1982. Βασική αποστολή του η προστασία του ιστορικού αρχείου, η προώθηση δράσεων για την κατανόηση της εβραϊκής κληρονομιάς, έχοντας δεσμευτεί με την κρίσιμη αποστολή της εκπαίδευσης των  επισκεπτών σχετικά με την εβραϊκή ζωή πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το Ολοκαύτωμα.

Ως χώρος μνήμης, το Μουσείο δίνει τη δυνατότητα στους επιζώντες του Ολοκαυτώματος να μιλήσουν μέσω καταγεγραμμένων μαρτυριών και αντλεί από πλούσιες συλλογές για να φωτίσει την ιστορία και την εβραϊκή εμπειρία. Ως δημόσιο ίδρυμα ιστορίας, προσφέρει εκθέσεις, προγράμματα και εκπαιδευτικούς πόρους.–

πηγή:/www.elculture.gr/blog/article/boris-lurie

Info έκθεσης

Boris Lurie: Nothing to Do but to Try | έως 22 Απριλίου 2022