Μελίνα Μερκούρη: Μια μεγάλη έκθεση στην Τεχνόπολη με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή της

Το «Να με θυμάσαι και να μ’ αγαπάς» της άρεσε να το επαναλαμβάνει συχνά με το δικό της μοναδικό στυλ, ένα μείγμα θεατρικότητας και αδιαπραγμάτευτης απαίτησης. Ήξερε άλλωστε ότι όσο σε θυμούνται, παραμένεις ζωντανός. Όσο ζούσε, κανείς δεν της έφερνε αντίρρηση σε ό,τι ζητούσε, γιατί σχεδόν όλοι όσοι τη γνώριζαν μαγεύονταν από τη γοητεία της, όπως οι άντρες μαγεύονται στην «Οδύσσεια» από την Κίρκη.

Τώρα η αγαπημένη αυτή φράση γίνεται τίτλος μιας μεγαλειώδους έκθεσης στη μνήμη της που πραγματοποιείται με καθυστέρηση δύο ετών, καθώς είχε προγραμματιστεί για το καλοκαίρι του 2020 με αφορμή την επέτειο των εκατό χρόνων από τη γέννησή της. Η πανδημία έγινε αιτία να αναβληθεί και τότε και το επόμενο καλοκαίρι.

Ήρθε όμως η ώρα να υλοποιηθεί κι έτσι στις 18 Ιανουαρίου θα εγκαινιαστεί στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων. Το 18 τον θεωρούσε γούρικο αριθμό. Γεννήθηκε στις 18 Οκτωβρίου, ο Ντασέν στις 18 Νοεμβρίου, 18 Μαΐου του 1966 παντρεύτηκαν, τις πρεμιέρες τους τις κανόνιζαν να πέφτουν στις 18, και ήταν 18 Οκτωβρίου, μέρα των γενεθλίων της, του 1981 όταν το ΠΑΣΟΚ κέρδισε με σαρωτικά ποσοστά τις εκλογές, χαρίζοντάς της όχι μόνο μεγάλη ευτυχία αλλά και μια σημαντική θέση στο υπουργικό συμβούλιο, εκείνη της υπουργού Πολιτισμού, ιδιότητα που διατήρησε σχεδόν όλα τα χρόνια που κυβέρνησε η παράταξή της, καθιστώντας την τη μακροβιότερη υπουργό στο πόστο του συγκεκριμένου υπουργείου. 

Αυτήν τη μεγάλη πορεία στην πολιτική, από τους αγώνες της εναντίον της δικτατορίας των συνταγματαρχών σε Ευρώπη και Αμερική μέχρι τα έδρανα της Βουλής και τον υπουργικό θώκο, αλλά και την εντυπωσιακή καριέρα που προηγήθηκε στο θέατρο αρχικά και στο διεθνές κινηματογραφικό στερέωμα αργότερα, αποπειράται να αναδείξει αυτή η έκθεση σε τρεις ενότητες –θέατρο, κινηματογράφος, πολιτική– με πλήθος τεκμηρίων, πολλά εκ των οποίων παρουσιάζονται για πρώτη φορά δημόσια.

Στο ανθρακί φόντο του εκθεσιακού χώρου της Τεχνόπολης κυρίαρχο ρόλο έχουν τριάντα έξι υπερμεγέθεις φωτογραφίες από τη θυελλώδη ζωή της ως ηθοποιού και ως πολιτικής προσωπικότητας μεγάλου βεληνεκούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, με διεθνείς προσωπικότητες, όπως η βασίλισσα Ελισάβετ, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’, η Ίντιρα Γκάντι, ο Άρθουρ Μίλερ, ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, ο Ομάρ Σαρίφ, η Άβα Γκάρντνερ, η Κατρίν Ντενέβ, η Ρόμι Σνάιντερ και η Ανί Ζιραρντό.

Αλλά και ο Σαλβαντόρ Νταλί, με τον οποίο συναντήθηκε μετά από πρόσκλησή του στο σπίτι του, το 1965, όταν εκείνη βρισκόταν στην Ισπανία, στο Καντακές, για τα γυρίσματα των «Μηχανικών πιάνων» του Χουάν Αντόνιο Μπαρδέμ, και έκαναν μια από κοινού συνέντευξη-συζήτηση, η οποία και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «RedBook». 

Στις δύο ενότητες που αφορούν την ηθοποιό του θεάτρου και του κινηματογράφου συμπεριλαμβάνονται, και είναι τοποθετημένα σε βάθρα χρώματος βυσσινί, δεκατρία κοστούμια εμβληματικών ταινιών και παραστάσεων στις οποίες πρωταγωνίστησε.

Από την πρώτη της κινηματογραφική εμφάνιση στη «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη (1955) –ένα από τα κοστούμια, φτιαγμένο από την Ντένη Βαχλιώτη– μέχρι μια τζελάμπα που της είχε χαρίσει ο Αγά Χαν και φοράει στην τελευταία της εμφάνιση, στην παραγνωρισμένη «Κραυγή γυναικών» του Ντασέν (1978), και από την τουαλέτα του Γκι Λαρός που φορούσε στο γλέντι που άφησε εποχή μετά την πρεμιέρα του «Ποτέ την Κυριακή» στις Κάννες τον Μάιο του 1960 μέχρι το υπέροχο κόκκινο φόρεμα που της είχε σχεδιάσει η Θεώνη Ώλντριζ και φορούσε σε πορείες, δημόσιες ομιλίες και συναυλίες κατά τον αντιδικτατορικό αγώνα και με το οποίο θάφτηκε. Εννοείται ότι στην έκθεση εκτίθεται αντίγραφό του μαζί με την ελληνική σημαία, με την οποία ήταν τυλιγμένο το φέρετρο της.

Επίσης, θεατρικά κοστούμια, όπως εκείνο που φορούσε σε μία από τις πρώτες της εμφανίσεις, στη «Μις Μπα» του Ρούντολφ Μπεζιέ στον θίασο της Κυρίας Κατερίνας, δύο του Γιώργου Ανεμογιάννη για τις παραστάσεις «Άννα των χιλίων ημερών» του Μάξουελ Άντερσον (1950) και «Ο κορυδαλλός» του Ζαν Ανούιγ (1956), και ένα της Βαχλιώτη για την «Ωραία Ελένη» των Αντρέ Ρουσέν – Μαντλέν Γκρέι (1954) –όλες αυτές οι παραστάσεις ήταν σκηνοθετημένες από τον Δημήτρη Μυράτ–, μία τουαλέτα της Λουκίας από τη δεύτερη εκδοχή του «Γλυκού πουλιού της νιότης» του Τένεσι Ουίλιαμς (1980), σκηνοθετημένου από τον Ζιλ Ντασέν, επίσης το παντατίφ και το βραχιόλι που φοράει ως Ίλια στο «Ποτέ την Κυριακή» (1960) αλλά και αντίγραφα κοσμημάτων του Χάρι Γουίνστον που φοράει στο «Τοπ Καπί» (1964). 

Παράλληλα, παρουσιάζονται είκοσι πέντε πρωτότυπες αφίσες από τη συλλογή του Γιώργου Πηλιχού από ταινίες στις οποίες συμμετείχε και προβλήθηκαν διεθνώς, ενώ σε προθήκες  παρουσιάζονται έξι χειρόγραφες επιστολές από προσωπικότητες όπως η Τζόαν Κρόφορντ, η Ρόμι Σνάιντερ, ο Λόρενς Ολίβιε (απευθύνεται και στους δύο, Μελίνα και Ντασέν),  ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Ανδρέας Παπανδρέου –από το 1972, εποχή που ηγούνταν του ΠΑΚ από την εξορία–, ο Ηλίας Ηλιού, πρόεδρος της ΕΔΑ, και ένα τηλεγράφημα της French Cable Company, σταλμένο από τον Ντασέν, το οποίο απαρτίζεται από τρεις κωδικοποιημένες φράσεις: «JE TAIME JE TAIME JE TAIME». 

Σε προθήκες παρουσιάζονται σενάρια ταινιών με σημειώσεις της ίδιας, π.χ. της «Στέλλας» (1955) του Μιχάλη Κακογιάννη, εμπνευσμένης από το θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια», του «Αυτός που πρέπει να πεθάνει» (1956) του Ζιλ Ντασέν, βασισμένου στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», της «Φαίδρας» (1962), γραμμένης από τη Μαργαρίτα Λυμπεράκη, και της «Υπόσχεσης στην αυγή» (1970), επίσης του Ντασέν, βασισμένης στο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Ρομέν Γκαρί. 

Ωστόσο, ο επιμελητής της έκθεσης, αρχαιολόγος κ. Νικόλας Καλτσάς, πέρα από την εξαιρετική δουλειά όσον αφορά την επιλογή μέσα από μεγάλο όγκο αρχειακού υλικού, είναι ιδιαίτερα υπερήφανος για δύο βίντεο που σχετίζονται με την καριέρα της ως ηθοποιού και αναδεικνύουν τη λαμπερή της παρουσία και το ταλέντο της. Πρόκειται για αποσπάσματα ταινιών αλλά και θεατρικών παραστάσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, βέβαια, παλιότερων, πρώτων ρόλων της, ήταν αδύνατο να βρεθούν ντοκουμέντα, κινηματογραφημένες σκηνές ή φωτογραφίες, έτσι αρκέστηκε σε προγράμματα και άλλα στοιχεία.

Πάντως, στα εκθέματα περιλαμβάνονται το μπουντουάρ της και κάποια προσωπικά αντικείμενα, ανάμεσα σε αυτά και το εισιτήριο της τελευταίας πτήσης για τη Νέα Υόρκη, όπου και πέρασε το τελευταίο διάστημα της ζωής της, στο Memorial Hospital, από όπου προέρχεται και το πιστοποιητικό θανάτου της. 

Η τρίτη ενότητα αποτελείται από τεκμήρια που αφορούν την πολιτική της δράση, με φωτογραφικό υλικό από εκδηλώσεις  αγωνιστικού χαρακτήρα κατά τη διάρκεια της χούντας. Έμφαση δίνεται, όμως, στο έργο της στο υπουργείο Πολιτισμού.

Όπως επισημαίνει ο κ. Καλτσάς: «Ήταν εκείνη η οποία θεσμοθέτησε πάρα πολλές και σημαντικές πρωτοβουλίες στον πολιτισμό. Χάρη στη Μελίνα υλοποιήθηκε ουσιαστικά η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, ιδρύθηκαν τα ΔΗΠΕΘΕ και είδε ο κόσμος στην επαρχία θέατρο ρεπερτορίου. Στήριξε θεσμικά τον ελληνικό κινηματογράφο, εγκαινίασε το 1985 τον θεσμό των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης –με πρώτη στη σειρά την Αθήνα–, διεκδίκησε δυναμικά την επιστροφή στην Ελλάδα των Γλυπτών του Παρθενώνα και την ανάγκη ενός νέου Μουσείου για την Ακρόπολη. Τέλος, ξεκίνησε μια σειρά εκπαιδευτικών καλλιτεχνικών προγραμμάτων».

Σκοπός της έκθεσης δεν είναι η ανάδειξη μόνο της απαστράπτουσας προσωπικότητας της μεγάλης σταρ με τη διεθνή απήχηση αλλά και της σημασίας της μεγάλης της προσφοράς στην Ελλάδα, χάρη στο μεγάλο πάθος που έτρεφε γι’ αυτήν. Η μεγαλειώδης κηδεία, με φωτογραφία της οποίας ολοκληρώνεται η έκθεση, αποδεικνύει ότι οι Έλληνες της το αναγνώρισαν και της το επέστρεψαν με τον τρόπο τους. Και ότι πάντα θα τη θυμούνται και θα την αγαπούν. 

Πηγή: lifo