ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

«Η προσκύνηση των ποιμένων» του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου

By  | 

Από Δομήνικος Θεοτοκόπουλος – Metropolitan Museum of Art,http://Από Δομήνικος Θεοτοκόπουλος – Metropolitan Museum of Art, Κοινό Κτήμα, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36952981

«Η προσκύνηση των ποιμένων» είναι το τελευταίο έργο του Θεοτοκόπουλου ή αλλιώς El Greco και φιλοτεχνήθηκε με σκοπό να τοποθετηθεί στην Αγία Τράπεζα της Εκκλησίας του Santo Dominco el Antiguo, αν και πλέον βρίσκεται στο Μουσείο του Πράδο στη Μαδρίτη. Το έργο είναι καθαρά θρησκευτικό και πρόκειται για μία εικόνα ορμώμενη από το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, παρουσιάζοντας την Παναγία μέσα σε έναν χώρο που παραπέμπει σε σπήλαιο, αφοσιωμένη στον νεογέννητο Ιησού, ο οποίος τοποθετείται στο κέντρο της εικαστικής απεικόνισης. Δίπλα στο βρέφος και αριστερά για τον θεατή βρίσκεται ο Ιωσήφ με ανοιχτά τα χέρια, δίνοντας την αίσθηση της έκπληξης και του σεβασμού προς το θαύμα της γέννησης. Οι τρεις μορφές που περικλείουν το Θείο βρέφος είναι οι ποιμένες, οι οποίοι ήρθαν για να Το προσκυνήσουν με τοποθετημένα τα χέρια τους σε στάση ευλάβειας, ενώ τη σύνθεση ολοκληρώνουν οι άγγελοι, στο επάνω μέρος της, ψάλλοντας τη Δόξα (Gloria). Με μια πρώτη ματιά, ο πίνακας χωρίζεται σε δύο μέρη: στον ουράνιο και τον γήινο κόσμο. Η τεχνική αυτή απαντάται συχνά στον Θεοτοκόπουλο, υπερτονίζοντας το θεϊκό στοιχείο.

Ένα χαρακτηριστικό που αποδίδει ιδιαίτερη ένταση στη σκηνή και παράλληλα κερδίζει την προσοχή των θεατών είναι η έντονη φωτοχυσία που πηγάζει από το νεογέννητο Ιησού και αντανακλάται στα πρόσωπα όλων των μορφών της σκηνής, ακόμα πιο έντονα στο πρόσωπο της Παναγίας. Η έντονη αυτή φωτεινότητα του ολόλευκου δέρματος τονίζεται ακόμη περισσότερο, καθώς έρχεται σε αντιδιαστολή με τα έντονα χρώματα του μπλε και του κόκκινου του ενδύματός της. Σκούρα χρώματα παρατηρούνται εξίσου και στις υπόλοιπες μορφές, αφενός στο γκριζογάλαζο ένδυμα του Ιωσήφ και αφετέρου στις αντιθέσεις του κίτρινου, του μπλε, του πράσινου και του κόκκινου χρώματος στα ενδύματα των ποιμένων. Συνεπώς, ο El Greco μοιάζει αρκετά ριζοσπαστικός στη χρήση συμπληρωματικών χρωμάτων. Τέτοιες θεωρίες, περί βασικών και μη χρωμάτων, βλέπουμε πολύ αργότερα στον 19ο αιώνα.  Στο ίδιο μοτίβο, επάνω από την προσκύνηση του βρέφους, ως παρατηρητές είναι τοποθετημένοι οι άγγελοι, δύο εκ των οποίων βρίσκονται σε πρώτο πλάνο και φέρουν ενδύματα σε έντονη κόκκινη και κίτρινη απόχρωση, δίνοντας την αίσθηση της κίνησης σε ολόκληρο τον πίνακα.

Ένα επιπρόσθετο χαρακτηριστικό της σύνθεσης αποτελεί η παραμόρφωση και η επιμήκυνση  των μορφών, η οποία είναι αποτέλεσμα της επίδρασης του Θεοτοκόπουλου από το κίνημα το Μανιερισμού. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται, από τη μία πλευρά, η αποτύπωση της συναισθηματικής έντασης των προσώπων και, από την άλλη, ισχυροποιείται η απόδοση της πνευματικότητας προς την παράδοση του προσώπου του Θείου βρέφους. Ξεφεύγοντας από την αυστηρή ζωγραφική της Αναγέννησης και την τοποθέτηση των προσώπων με τη χρήση της προοπτικής, βλέπουμε αντιρεαλιστικές στάσεις, ενώ ένας εκ των ποιμένων, αν και βρίσκεται στο πρώτο πλάνο, γυρίζει επιδεικτικά την πλάτη στον θεατή για να παρακολουθήσει τη δράση.

Ο συνδυασμός της βυζαντινής παράδοσης και της δυτικής τεχνοτροπίας δεν θα μπορούσε, λοιπόν, να γίνει περισσότερο αντιληπτός. Ο El Greco κατόρθωσε να αποδομήσει τις ανθρώπινες μορφές, εξυψώνοντας συγχρόνως το Θείο, χαρακτηριστικό που επιτυγχάνει σε κάθε ζωγραφική του αναπαράσταση. Ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος είναι ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του αιώνα του, παραμένει ένας δημιουργός με περίοπτη θέση στην παγκόσμια τέχνη και αποτέλεσε την αιχμή του ελληνικού πνεύματος στην Ευρώπη. Να, γιατί ο Νίκος Καζαντζάκης αναγνωρίζει στον Γκρέκο έναν αγωνιστή που αναζητά την ουσία της τέχνης του και έτσι τον αποκαλεί «παππού» με όλη την αγάπη και τον σεβασμό που απαιτεί αυτή η λέξη. «Φτάσε όπου δεν μπορείς».

  • Χατζηφώτης Μ.Ιωάννης, 1995, «Δομίνικος Θεοτοκόπουλος: Γκρέκο (ο Έλληνας – ο Ορθόδοξος – ο Κρητικός ζωγράφος του Τολέδο)», Εκδόσεις ΑΛΚΥΩΝ, Αθήνα.
Ιστοριογραφία
  • The National Museum of Art of Romania, El Greco,

Απόφοιτη Ελληνογαλλικής Σχολής "Αγιος Ιωσήφ", Καθηγήτρια γαλλικών, πολύγλωσση και με διδακτική εμπειρία και εξιδείκευση στην εκμάθηση ξένων γλωσσών στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και δυσλεξία(ΕΚΠΑ), αρθρογράφος, πρόσκοπος, εθελόντρια.

Ακολουθήστε μας!


This will close in 10 seconds