ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

Η Μαρία Παπανικολάου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και μεγάλωσε στη Συκιά της Χαλκιδικής, τον τόπο καταγωγής της. Το 2000 αποφοίτησε από τη Σχολή Κεραμικής του ΟΑΕΔ της Θεσσαλονίκης, ενώ, λίγο αργότερα, άνοιξε το δικό της εργαστήριο το οποίο και διατηρεί μέχρι σήμερα. Έχει πάρει μέρος σε σημαντικά σεμινάρια και συναντήσεις κεραμικής στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει πραγματοποιήσει ατομικές εκθέσεις και έχει συμμετάσχει σε ομαδικές σε ιδρύματα και χώρους τέχνης, ενώ εκπροσωπείται με έργα της σε γκαλερί και επιλεγμένα art shops. Διδάσκει κεραμική σε ενήλικες και παιδιά. Το 2020 απέσπασε το Α΄ Βραβείο Κεραμικής- Γλυπτικής για «Έργο πραγματοποιημένο σε παρόντα χρόνο», θεσμός που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, σε διοργάνωση της Πανελλήνιας Ένωσης Κεραμιστών και Αγγειοπλαστών (ΠΕΚΑ), στο Μαρούσι.

Κουδούνια στον αέρα «Κι όπως άλλοι είναι συνηθισμένοι στον παφλασμό της θάλασσας ή στο ασίγαστο θρόισμα ενός δάσους με σημύδες κι ακούνε τον παφλασμό ή το θρόισμα ακόμα κι αν -για κάποιο λόγο- σταματήσουν τα κύματα ή οι σημύδες να βομβίζουν, έτσι και κείνοι άκουγαν για μέρες μετά, με κάποια μελαγχολική διάθεση, τα κουδούνια των Τράγων στον αέρα, βρίσκοντάς το περίεργο που οι ίδιοι οι τράγοι έλειπαν…» Ζυράννα Ζατέλη.

Και με το φως του λύκου επανέρχονται. Από τις πρώτες απόπειρες του προϊστορικού κυνηγού-τροφοσυλλέκτη και μετέπειτα κτηνοτρόφου και γεωργού να κατανοήσει τον παραγωγικό κύκλο της ζωής και του χρόνου, δαμάζοντας και διεκδικώντας την εύνοια της φύσης και των πλασμάτων της, αιχμαλωτίζοντας τους κινδύνους και το κακό με ζωγραφισμένες παγίδες, κέρατα και δορές ζώων – χνάρια εύγλωττα, λαξευμένα σε βράχους, ως τα μελωδικά τιντινναμπούλουμ –τις φαλλόσχημες συστοιχίες κουδουνιών που κρεμασμένες σε κήπους, στοές, καταστήματα μα και λαιμούς παραγωγικών ζώων, γεννούσαν ήχους με την κίνηση του αέρα, προστατεύοντας από το κακό μάτι στην αρχαία Ρώμη, η αδιάλειπτη συνέχεια των αποτροπαϊκών συμβόλων στην ιστορία της ανθρώπινης κατανόησης του σύμπαντος και εντέλει επιβίωσης, παραμένει συγκινητικά ορατή.

Στον Βορρά της προ-νεωτερικής ελληνικής κοινωνίας, όπως και σε πολλές περιοχές της Κεντρικής και της Δυτικής Ευρώπης, πολλά από τα τελετουργικά έθιμα που αναπτύχθηκαν για να προστατεύσουν τα γεννήματα και τα ζωντανά -την παραγωγή των ανθρώπων-, συνδέθηκαν κι αυτά με τη μίμηση του κύκλου των εποχών, με την πανηγυρική έξαρση, με τη μεταμφίεση και τον εκκωφαντικό αποτροπαϊκό ήχο. Αναπαραστάσεις γεωργικών εργασιών, παρωδίες γάμων και τελετές γονιμότητας ή ευφορικής διαδοχής από τον θάνατο στην ανάσταση και από τον μαρασμό στην αναβλάστηση της φύσης, ενώνονται με ήχους άλλοτε μελωδικούς και άλλοτε παταγώδεις, με εορτασμούς καταλυτικούς και χορούς οργασμικούς, με αχαλίνωτες πομπές κωδωνοφόρων, με τελετές ευγονικές και καλοχρονιάτικες.

Μεγαλώνοντας στην ελληνική επαρχία της Χαλκιδικής, κοντά στη Θεσσαλονίκη, σε μια περιοχή όπου τα εξευμενιστικά δρώμενα των καλλιεργητών της γης εξακολουθούν να είναι ωσεί παρόντα, η Μαρία Παπανικολάου άρχισε από παιδί να αφομοιώνει τις χθόνιες ιστορίες της γενέθλιας φύσης. Μέσα από τον μαγικό κόσμο του πηλού, ανακατεμένες με χρώματα, μυρωδιές, ανάσες και ακούσματα, πλασμένες με ένα πλεόνασμα αισθητικής και ταλέντου, οι μνήμες αυτές ξεκίνησαν να πηγάζουν αβίαστα, να μετουσιώνονται σε τρισδιάστατες απτικές γλυπτικές παρουσίες, με μια ευφρόσυνη νότα παιδικότητας αλλά, ταυτόχρονα, με οπτική ανοιχτή σε σύγχρονα πλαστικά ερεθίσματα. «Το πάντρεμα αυτό των συναισθημάτων, των εμπειριών, τον δοκιμών και της βιωμένης μνήμης», υπήρξε για τη δημιουργό ο τρυφερός οδηγός της παρούσας έκθεσης. Λίγο πριν την αλλαγή του αλησμόνητου ετούτου χρόνου, ας αφουγκραστούμε τα χέρια ετούτα που πλάθουν τον πηλό και «ας χτυπήσουμε» -όπως η ίδια μας προτρέπει- «όλοι μαζί την κουδούνα ξανά δυνατά»! Εισχωρώντας στους ελληνικούς μύθους και τους λαϊκούς θρύλους και ακολουθώντας τα χαρούμενα κοπάδια ενός νοερού δάσους. Ξορκίζοντας τους φόβους μας και απομακρύνοντας το κακό. Καλωσορίζοντας τη νέα χρονιά χωρίς φόβο. Με ελπίδα για ανθοφορία, ζωή, τέχνη, γιορτή και άνοιξη…

Ίρις Κρητικού Ιστορικός τέχνης – Ανεξάρτητη επιμελήτρια Δεκέμβριος 2020