Η «Μάντρα του Αττίκ», το υπαίθριο θέατρο της Αθήνας του Μεσοπολέμου ξαναζωντανεύει

Ο μαγικός χώρος με την τελευταία διατηρητέα στην πόλη παλιά μάντρα θεάτρου στο πλάι της Διονυσίου Αρεοπαγίτου παίρνει και πάλι ζωή χάρη στο Ιδρυμα Ωνάση

Η φιλοσοφία του Αττίκ με το ανοιχτό θέατρο, όπου ήταν ευπρόσδεκτες όλες οι κοινωνικές ομάδες και τα θεάματα είχαν έντονη τη διάσταση της διαδραστικότητας, φαίνεται να αναβιώνει μέσα από την πρόταση του Ιδρύματος Ωνάση, το οποίο συστήνει την Onassis Mantra, ακριβώς στο σημείο όπου κάποτε μια υπαίθρια μάντρα στέγαζε τα ανήσυχα όνειρα στις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα.

Γνωστά ως παραλίσσια θέατρα, ακριβώς επειδή βρίσκονταν δίπλα στις ακτές του Ιλισσού, όπου οι τότε κάτοικοι έκαναν τη βόλτα τους και σε εποχές δύσκολες μπορούσαν να διασκεδάζουν σε αυτά τα υποτυπώδη θέατρα με μια σειρά από νούμερα που εναλλάσσονταν στη σκηνή, οι μάντρες διαμόρφωσαν τη συνείδηση του ανοιχτού, ελεύθερου θεάματος στην Ελλάδα.
Αναμφίβολα αυτός που τα βελτίωσε και τα αναβάθμισε με τον δικό του τρόπο ήταν ο περίφημος Κλέων Τριανταφύλλου, γνωστός και ως Αττίκ, ο οποίος φέρνοντας στην Ελλάδα τον αέρα του Παρισιού, όπου είχε βρεθεί για σπουδές, κατάφερε να μεταφέρει τη φιλοσοφία του variete, δηλαδή του ανοιχτού πολυποίκιλου θεάματος και στα δικά μας μέρη και να ιδρύσει την περίφημη Μάντρα του, εμπνευσμένη από αυτά τα αυτοσχέδια παρτάλια που στήνονταν σε διαφορετικές περιοχές της Αθήνας για να φιλοξενήσουν αυτά τα θεάματα.

Μεταφέροντας τη δική του ομάδα σε διαφορετικές περιοχές του κέντρου της Αθήνας ο Αττίκ έγινε συνώνυμος με την Ιστορία της πόλης, τα μεγάλα πολιτικά γεγονότα της εποχής και την ικανότητά του να παραμείνει συνώνυμος με την ίδρυση του αθηναϊκού θεάτρου, την περίοδο του Μεσοπολέμου, καθώς από τη σκηνή του παρέλασαν κορυφαία ονόματα της εποχής όπως η Δανάη Στρατηγοπούλου, ο Τάκης Χορν, ο Γιώργος Τζαβέλλας, η Στέλλα Γκρέκα.

Η Μάντρα του Ωνασείου

Ακριβώς εκεί όπου κάποτε δέσποζαν τα παριλίσσια θέατρα, κάτω από τα πανύψηλα πλατάνια και απέναντι από τους εμβληματικούς Στύλους του Ολυμπίου Διός, στο πλάι της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, είναι κρυμμένο αυτό το θεατράκι που οι κάτοικοι εξακολουθούν να αποκαλούν «Μάντρα του Αττίκ» αφού στην ουσία φιλοξενεί τη μοναδική διατηρητέα ακόμα μάντρα που ανέδειξε το περίοπτο αυτό αθηναϊκό είδος διασκέδασης.
Είναι πραγματικά θαύμα καθώς μπαίνεις στον χώρο κάτω από τα ψηλά δέντρα να βλέπεις να διασώζεται μέχρι σήμερα η σκηνή ως ένα είδος ερειπιώνα, πίσω από την ψηλή μάντρα που πλέον έχει κριθεί διατηρητέα και αποκτά ως χώρος και πάλι ζωή χάρη στο Ιδρυμα Ωνάση.

Η κυρία Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, απόφοιτος της Σχολής Αρχιτεκτόνων – Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, διδάκτωρ αρχιτέκτων της ίδιας σχολής και τακτική καθηγήτρια στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία έχει, μεταξύ άλλων, συγγράψει και το έργο «Η αρχιτεκτονική του νεοελληνικού θεάτρου: 1720-1940», αναφέρει σχετικά με το υπαίθριο αυτό θέατρο ότι χτίστηκε το 1909 και αναφέρεται ως «Αθηναϊκόν», ως «Πύλης Ανδριανού» και ως «Γερμανικό» γιατί αργότερα ανέβαζε γερμανικές οπερέτες.

Ανήκει στην τυπολογία του θεάτρου – μάντρας, δηλαδή ενός υπαίθριου θεάτρου με υποτυπώδη διαμόρφωση πλατείας και ιταλίζουσα σκηνή. Οπως έγραφε χαρακτηριστικά, ο Αττίκ έκανε προσπάθεια να ορίσει τι σημαίνει μάντρα αλλά και να αναδείξει τον ελευθεριακό και σουρεαλιστικό της χαρακτήρα: «Πολλές σανίδες, λίγη μπογιά και αρκετή πρωτοπορία. Ενα ξύλινο παράπηγμα-σκηνή, ύψους έξι-επτά μέτρων και δίπλα η αυλόπορτα που ήταν η είσοδος. Στο δρόμο η πρόσοψη παριστάνει ένα φτωχικό διώροφο σπιτάκι με ζωγραφισμένα πορτοπαράθυρα. Ενα αληθινό παράθυρο στο ισόγειο που στην πραγματικότητα ήταν το ταμείο και μια αληθινή μπαλκονόπορτα με μπαλκόνι στο δεύτερο πάτωμα.

Στην είσοδο γλάστρες με φυτεμένα… μακαρόνια. Στην πόρτα ψηλά ένα κλουβί με μια σαρδέλα αντί πουλιού, μαρτυρούσε την εκ μητρός καταγωγή μου και μην ξεχνάτε ότι οι Τσιριγώτες έβαλαν τη σαρδέλα στο κλουβί να τραγουδήσει. Στο μπαλκόνι ακουμπισμένος με το αριστερό χέρι στα κάγκελα, σκυφτός προς τα έξω ένας Αττίκ με αγγελικό χαμόγελο να κάνει με το δεξί χέρι μια χειρονομία υποδοχής». Δεν διστάζει μάλιστα να γράψει για τον εαυτό του: «Αυτός ο Αττίκ ήταν ανδρείκελο σε φυσικό μέγεθος, έργο γνωστού γλύπτου, μοναδικού σε τέτοιες δύσκολες εργασίες.

Του φορούσαμε απαράλλαχτα τα δικά μου ρούχα, που είχα τότε καθιερώσει, άσπρο πουκάμισο, άσπρα παπούτσια και κάλτσες και τα λοιπά, ήταν όλα τόσο επιτυχημένα – που πολλοί γελιόντουσαν και μου φώναζαν από κάτω – πηγαίνοντας στο ταμείο: Αττίκ, πες να μας δώσουν καλές θέσεις! Τέτοιος καλλιτέχνης ήταν ο γλύπτης Φώσκολος. Εννοείται ότι κάθε βράδυ το ανδρείκελό μου έμπαινε μέσα, αλλιώς η μαρίδα της γειτονιάς θα το ετάραζε στις πετριές και θα μου έσπαζε το κεφάλι, που επλήρωσα τότε στο Φώσκολο πέντε χιλιάδες δραχμές. Θα σκεφθείτε ίσως: Τι να κοστίζει άραγε το αληθινό; Απαντώ – Πολύ λιγότερα», γεγονός που αποδεικνύει ότι οι παραστάσεις αυτές δεν ανέβαιναν πάντα στις καλύτερες συνθήκες και το στοιχείο της διαδραστικότητας ενείχε κινδύνους. Μάλιστα ο Αττίκ είχε βρεθεί στο νοσοκομείο χτυπημένος πάνω από μία φορά από τους παρακρατικούς του Παναγή Τσαλδάρη επειδή είχε τολμήσει να σατιρίσει την πολιτική πραγματικότητα ενώ άλλες πάλι είχε δει πολλούς από τους ηθοποιούς του να κινδυνεύουν.

«Ας μην ξεχνάμε ότι ο Αττίκ και κορυφαίοι ποιητές όπως ο Καρυωτάκης έζησαν σε μια πολύ μαύρη εποχή. Ακόμα και όταν ήταν σαφής η επιδίωξη της χαράς, πάντα υπήρχε μια διαφαινόμενη θλίψη», μας επισημαίνει η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση. «Σε αυτά τα αυτοσχέδια θέατρα ακούσαμε τραγούδια που σατίριζαν τις πιο δραματικές πτυχές του πολέμου όπως το “Κορόιδο Μουσολίνι”, καθώς γενικότερα η έννοια του variete συνδέεται με τη λογική των προσωρινών καταστάσεων και του ευγενούς αιφνιδιασμού που θέλουμε να δημιουργήσουμε κι εμείς ως Onassis Mantra. Πρόκειται για μια φιλοσοφία ανοιχτή προς τον κόσμο, που δεν ήταν ο κόσμος των λίγων και των πλουσίων αλλά των πολλών, όπως ήταν και τα αναψυκτήρια, ένα μέρος ανοιχτό σε νέες προσλήψεις και σε συναισθήματα. Αυτή ακριβώς είναι και η δική μας πρόθεση: να τραβήξουμε μέσα τον περαστικό και τον θεατή χωρίς να του ζητηθεί οτιδήποτε.

Δεν ξεχνάμε, άλλωστε, και τον παρηγορητικό ρόλο που διατηρούσαν αυτά τα μέρη σε εποχές ζοφερές, κάτι που είναι και ο δικός μας στόχος. Ακόμα και ο ίδιος ο Αττίκ, που διασκέδαζε για χρόνια την Αθήνα, δεν ήταν ένας άνθρωπος ανεπηρέαστος από τα γεγονότα, αφού τελικά αυτοκτόνησε, ύστερα από ένα περιστατικό με έναν Γερμανό, καταναλώνοντας παραπάνω βερονάλ ενώ είναι γνωστό ότι έπασχε από χρόνια κατάθλιψη». Αναφέροντας διάφορα περιστατικά, όπως το γνωστό σκηνικό της επίσκεψης στο θέατρο του Αττίκ της άλλοτε αγαπημένης του Μαρίκας Φιλιππίδου, η οποία συνοδευόταν από τον αξιωματικό Σταμάτη Μερκούρη, πατέρα της Μελίνας, η κυρία Παναγιωτάκου μας εξηγεί πως τα εσωτερικά και τα εξωτερικά γεγονότα επηρέαζαν τις ίδιες τις παραστάσεις. Αλλωστε, ήταν μετά από αυτή την επίσκεψη που δακρυσμένος ο Αττίκ αποχώρησε στα καμαρίνια και όταν επέστρεψε άρχισε να παίζει στο πιάνο το «Ζητάτε να σας πω», ένα από τα πιο όμορφα του κομμάτια, το οποίο εμπνεύστηκε για χάρη της.

Σε αυτό ακριβώς το αυτοσχέδιο συναίσθημα αναφέρεται η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, στο οποίο στοχεύουν και οι εγκαταστάσεις που θα δώσουν νέα πνοή και ζωή στον χώρο, αρχής γενομένης από την καλλιτεχνική παρέμβαση του Ιώκο Ιωάννη Κοτίδη, ο οποίος ξαναζωντανεύει, με τον δικό του τρόπο, την «Αντίστροφη αφιέρωση» της σπουδαίας Μάτσης Χατζηλαζάρου: «Το καλό με την “Αντίστροφη αφιέρωση” είναι ότι μπορείς να ξεκινήσεις από το τέλος προς την αρχή και, αν το σκεφτεί κανείς, με έναν τρόπο όλα τα πράγματα ξεκινούν από το τέλος προς την αρχή γιατί ακριβώς αυτό κάνει η μνήμη. Δεν είναι κάτι άλλο», μας επισημαίνει η κυρία Παναγιωτάκου και συνεχίζει: «Γι’ αυτό και για μας είχε τεράστια σημασία, όταν μιλούσαμε γι’ αυτό το έργο, να συνδεθεί με έναν χώρο όπως αυτός, που ακολουθεί τη φιλοσοφία της Μάντρας του Αττίκ, έναν χώρο ανοιχτό προς τον επισκέπτη.

Πρόθεσή μας είναι αυτός που φτάνει στη Διονυσίου Αεροπαγίτου, να μπορεί να ανακαλύπτει κομμάτια από το παλίμψηστο της πόλης: γιατί μπορεί από τη μια να έχουμε την ιστορία ενός πολύ ακριβού από πλευράς real estate δρόμου, όπως η Διονυσίου Αεροπαγίτου με τα ελάχιστα, πανέμορφα νεοκλασικά αλλά και το Μουσείο της Ακρόπολης, ο οποίος τελικά οδηγεί στον Παρθενώνα και άρα στον ένδοξο παρελθόν, αλλά έχουμε και την άλλη όψη πολύ πέρα από την εξειδανικευμένη καρτ ποστάλ εικόνα της πρωτεύουσας, η οποία ανέκαθεν μας ενδιέφερε. Μπορεί κάποιοι να τη λένε άσχημη όσον αφορά τα κτίρια της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, αλλά για εμάς είναι πέρα για πέρα αληθινή». Μας θυμίζει πως ανέκαθεν η Στέγη έδινε έμφαση σε αυτή τη λογική του αληθινού κέντρου, του εξωτερικού και της εξωστρέφειας και όχι μιας εξωραϊσμένης πρόσοψης που αποστασιοποιείται από την πραγματικότητα: «Για εμάς έχει επίσης σημασία που το έργο αυτής της συγκλονιστικής γυναίκας που παρουσιάζεται με αυτόν τον τρόπο από την τρομερή φυσιογνωμία του Ιώκο, λαμβάνει χώρα σε αυτό το συνδεδεμένο με τη φιλοσοφία της μάντρας σημείο, το οποίο μπορεί να επισκεφθεί ο οποιοσδήποτε-περαστικός ή θεατής-χωρίς να βγάλει εισιτήριο. Ευτυχώς στη Στέγη δεν έχουμε το σύνδρομο να αντιμετωπίζουμε ως ιερά τα χώματα αλλά ως άξια σημαντικών λόγων και εξαιρετικών λέξεων και συναισθημάτων.

Δηλαδή θέλουμε να σημαίνουν κάτι. Εξ ου και είναι σημαντικό ότι μπορεί κανείς να αποσπάται από όλη αυτή την πολυκοσμία και να εισέρχεται σε αυτόν τον χώρο όπου θα βρίσκεται αντιμέτωπος με αυτό το έργο, μόνος του απέναντί του, καθώς έχει κάτι εξομολογητικό τόσο από τη Μάτση προς τον τότε αγαπημένο της Ανδρέα Εμπειρίκο, όσο και από τον καλλιτέχνη Ιώκο προς εμάς αλλά ταυτόχρονα και μια αυτόνομη δύναμη του εξομολογούμενου προς τον εξομολογητή ως διαδικασία εξαγνισμού και απελευθέρωσης.

Οπότε, μέσα από όλη αυτή τη βοή και τη συνάφεια του κόσμου ανακαλύπτει κανείς ένα εξομολογητήριο όπου βρίσκεται κοντά με τον εαυτό του χάρη στην παρουσία του Ιώκο και της Μάτσης αλλά ταυτόχρονα, χάρη σε αυτόν τον συνδυασμό πιο κοντά στην πόλη», τονίζει η κυρία Παναγιωτάκου εξηγώντας μας πως έτσι τελικά αποκαλύπτεται όλη η φιλοσοφία του Ιδρύματος Ωνάση σε σχέση με την Αθήνα: «Φροντίζουμε να έχουμε κυψέλες σε όλη την πόλη ξεκινώντας φυσικά από το κεντρικό κτίριο του Γαλαξία, όπου βρίσκονται τα γραφεία της Στέγης, με την κεντρομόλο δύναμη που απλώνεται στον Νέο Κόσμο και τους εξαιρετικούς μας γείτονες έως τη Συγγρού, την οποία εξίσου σεβόμαστε και από την οποία τελικά ανεβαίνοντας φτάνει κανείς στα γραφεία του Ιδρύματος Ωνάση, ακριβώς στην είσοδο της Διονυσίου Αεροπαγίτου.

Στο ίδιο κτίριο του ιδρύματος μπορεί κανείς να βρει την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, όπου θα δει τα βιβλία του Ρήγα ή της Ελληνικής Νομαρχίας, θα θυμηθεί ότι Επανάσταση στην Ελλάδα σήμαινε κατ’ αρχάς πνευματική αφύπνιση, κάτι που για εμάς συνιστά κεντρική θέση. Εκεί ακριβώς ανιχνεύεται και το κτίριο των υποτροφιών, καθώς έχουν ήδη εγκριθεί 8.000 υποτροφίες για διαφορετικά πεδία γνώσης και με απολύτως αξιοκρατικό τρόπο. Βγαίνοντας βρισκόμαστε ήδη στη Φρυνίχου και σε μια περιοχή όχι μόνο τουριστική αλλά όπου ανθεί η Τέχνη. Εκεί θα βρει κανείς το κτίριο όπου τρέχει το Air με το πρόγραμμα των residencies με δημιουργούς διαφορετικών αφετηριών, ασχέτως ηλικίας και εθνικότητας, όπου επίσης θα κάνει την έναρξή του το ONX και εκεί θα δούμε, σε σκηνογραφία Εύας Μανιδάκη, όλο το αρχείο Καβάφη μαζί με τα προσωπικά αντικείμενα του ποιητή. Υπ’ όψιν πως η βόλτα μας δεν τελειώνει εδώ αλλά συνεχίζεται μέχρι τη στοά Ματάλα και καταλήγει στο κτίριο της Λεγάκη, όπου αυτή τη στιγμή φιλοξενούμε την ομάδα Καρτέλ και τις παραστάσεις της. Πρόκειται, όμως, για ένα κτίριο που έχει πολύ μέλλον και πολλή ζωή και σύντομα η καρδιά του θα ακούγεται να χτυπά δυνατά σε όλη την Αθήνα».

πηγή:www.protothema.gr