Το Αμερικανικό Ορφανοτροφείο Near East Relief στη Σύρο

Το μεγαλύτερο φιλανθρωπικό έργο που έγινε στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα και ένα από τα σπουδαιότερα στην ιστορία.

Συντάκτης: Παναγιώτης Κουλουμπής

Το ορφανοτροφείο αυτό δεν ήταν ένα απλό ίδρυμα αλλά ένα πρότυπο παγκοσμίως με καινοτομίες μοναδικές για την εποχή του που ξεπερνούσαν ακόμα και αυτές των ανάλογων Αμερικανικών προδιαγραφών ορφανοτροφεία.

Όπως είχα γράψει σε ένα παλαιότερο άρθρο μου η Αμερικανική Σημαία κυμάτισε στην Σύρο δυο φορές. Και τις δυο φορές αυτό συνέβη και ήταν μόνο για καλό σκοπό. Η τελευταία είναι και ισχύει ακόμα με την εξαγορά του ΝΕΩΡΙΟΥ από την Αμερικανική ΟΝΕΧ. Η πρώτη φορά όπως ήταν όταν η σπουδαία «Φιλανθρωπική Οργάνωση Εγγύς Ανατολής (American Near East Relief)» με δικά της έξοδα έκτισε και δημιούργησε το μεγαλύτερο ορφανοτροφείο της μεσογείου στη Σύρο.

Πως, γιατί και ποιες ήταν οι συνθήκες και οι συγκυρίες που συνέβαλαν ώστε να ιδρυθεί ένα τέτοιο ορφανοτροφείο στην Ερμούπολη είναι μερικά από αυτά που θα διαβάσετε παρακάτω στην έρευνα αυτή.

Η Ιστορία του Συριανού στρατοπέδου ΤΕΘ Ερμούπολης – Στρατόπεδο «Λοχαγού Ζαφείρη Απόστολου» και παράλληλα η ιστορία του ορφανοτροφείου δεν είναι άγνωστη.

Όμως σε αυτήν την ερεύνα θα διαβάσετε πολλά άγνωστα και νέα στοιχεία και ιστορικά ντοκουμέντα διανθισμένα με αρκετές σπάνιες φωτογραφίες που θα σας αποκαλύψουν πόσο σημαντικό υπήρξε όχι μόνο το στρατόπεδο, αλλά και κυρίως η Ερμούπολη στον στρατηγικό σχεδιασμό του Ελληνικού κράτους σε συνεργασία με την Αμερικανική Φιλανθρωπική Οργάνωση Εγγύς Ανατολής (American Near East Relief), η οποία με έξοδα του Αμερικανικού κράτους ήρθε στην Σύρο με σκοπό να εξελίξει και προσαρμόσει τους εκατομμύρια πρόσφυγες που δέχτηκε με μοναδικό σκοπό να βοηθήσει τα προσφυγοπούλα της Μικρασιατικής καταστροφής να βρουν μια νέα πατρίδα και να ενταχθούν μορφωμένα, με γνώσεις στις τέχνες της εποχής στη νέα τους πατρίδα και να γίνουν σωστοί και έντιμοι πολίτες της χώρας.

Ξεκινάμε λοιπόν το ταξίδι μας στην ιστορία…

Στην δυτική άκρη της Ερμούπολης πηγαίνοντας προς τις «εξοχές» στην μέση περίπου ανάμεσα του δρόμου που πηγαίνει προς τον Γαλησσά και προς τον άλλο δρόμο που πηγαίνει προς τα Χρούσσα, υπάρχει ένας μικρός λόφος ιδιαιτέρα στρογγυλός που μοιάζει με… αυγό. Για αυτό και οι Συριανοί από τα παλιά χρόνια του έδωσαν την ονομασία αυτή. Ο λόφος του Αυγού. Στους πρόποδες του λόφου «Αυγό» υπάρχει το Στρατόπεδο της Σύρου. Γνωρίζουμε όλοι και ιδιαίτερα οι παλαιότεροι που θα θυμούνται ότι το στρατόπεδο αυτό γνώριζε μεγάλες δόξες όταν ήταν κέντρο εκπαίδευσης νεοσύλλεκτων. Η Σύρος εκείνη την εποχή γνώριζε μεγάλες στιγμές οικονομικής άνθισης όταν κάθε τόσο ερχόταν χιλιάδες νεοσύλλεκτοι στρατιώτες από όλη την Ελλάδα τροφοδοτώντας πλουσιοπάροχα την οικονομική και δημόσια ζωή στο νησί. Όμως με την ιστορία του στρατοπέδου είναι ένα άλλο κεφάλαιο που με αυτό θα ασχοληθούμε σε ένα άλλο άρθρο.

Το Στρατόπεδο της Σύρου όμως, δεν είναι ένα συνηθισμένο στρατόπεδο σαν πολλά αλλά που υπάρχουν διάσπαρτα στην Ελληνική επικράτεια. Είναι ένα ιστορικό μνημείο της Ελληνικής ιστορίας. Η Ιστορία ξεκινά με τρία κτίρια που βρίσκονται μέσα στο στρατόπεδο. Τρία κτίρια με τη σημαντικότερη ιστορία φιλανθρωπίας, προσφυγιάς, αλληλεγγύης, αγάπης και απόδειξης του ποσό ευγενικοί μπορούν να γίνουν οι άνθρωποι όταν πρόκειται για πρόσφυγες και ακόμα πιο ιδιαιτέρα όταν πρόκειται για παιδιά.

Τα τρία αυτά κτίρια αποτελούσαν ένα συγκρότημα. Αποτελούν δε, ένα μοναδικό μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς και ένα από τα διαχρονικά σύμβολα πολυπολιτισμικότητας.

Το ένα ήταν σχολείο αρρένων, το άλλο αυτό που φαίνεται από τον δρόμο που οδηγεί στα Τάλαντα ήταν το θηλέων και το τρίτο το μικρότερο χρησίμευε ως κατοικία του διευθυντή. Αυτά τα μοναδικά σε αρχιτεκτονική άξια και με την σπουδαία ιστορία κτίρια άνηκαν στην American Near East Relief και αποτελούσαν το μεγαλύτερο ορφανοτροφείο στη Μεσόγειο με έξοδα των Αμερικανών.

Τα κτίρια άρχισαν να κτίζονται το 1923, από τα ίδια τα παιδιά και είχαν τελειώσει το 1930, από την Αμερικανική Φιλανθρωπική Οργάνωση Εγγύς Ανατολής (American Near East Relief) με σκοπό να στεγαστούν εκεί προσφυγόπουλα αγόρια και κορίτσια, Ελληνόπουλα και Αρμενόπουλα προερχόμενα από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Όπως θα διαβάσετε παρακάτω τα κτίρια αυτά είναι κτίρια μοναδικά στον Ελλαδικό χώρο και πιθανώς κρύβουν ακόμη μέσα στις άδειες τεράστιες αίθουσες και στους τοίχους τους ιστορικά στοιχεία (πέρα τα όσα έχουν ήδη ανακαλυφθεί) που θα πρέπει με προσοχή να ψαχτούν και να ανακαλυφθούν με αρχαιολογική χειρουργική θα έλεγα προσοχή.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου όλη η Ελλάδα δέχεται πολλαπλά κύματα προσφύγων, αποτέλεσμα μιας «εθνοκάθαρσης» στους τόπους όπου διαβιούσαν. Επίκεντρο της εσωτερικής πολιτικής αποτελεί η ενσωμάτωση του νέου πληθυσμού. Η Ελλάδα βρίσκεται σε απίστευτη δυσμενή οικονομική συγκυρία, αλλά παρ’ όλα αυτά προσπαθεί να αποκαταστήσει και να αφομοιώσει στους κόλπους της το νέο πληθυσμό.

Το κύμα προσφυγών που εισέρχεται στη χώρα υπολογίζεται σε πάνω από 1.300.000 και αυτό διασκορπίζεται σε όλη την επικράτεια. Μετά την πρώτη εγκατάσταση οι πρόσφυγες επιλέγουν τον τόπο εγκατάστασής τους ανάλογα με τον τύπο αποκατάστασης: αστική και αγροτική, η οποία εκτός από το γεγονός ότι θα έδινε μια νέα σταθερή βάση εγκατάστασης, θα αποτελούσε καταλύτη για την ενσωμάτωση του νέου πληθυσμού και την εξέλιξη σε κάθε τομέα της κοινωνίας.

Η Σύρος εκείνη ακριβώς την περίοδο υπολογίζεται σύμφωνα με τις ιστορικές και δημογραφικές πήγες μας ότι δέχτηκε περίπου 10.000 πρόσφυγες, τους οποίους κλήθηκε να περιθάλψει και αργότερα να αφομοιώσει περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού αυτού, δηλαδή τους περίπου 4.000, που εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο νησί, δίνοντας πνοή ανανεωτική.

Έτσι λοιπόν η Σύρος και συγκεκριμένα η Ερμούπολη, δέχεται, μόλις μέσα σε έναν αιώνα, δύο ρεύματα προσφύγων καθοριστικά για την πορεία και την εξέλιξή της, ώστε να η προσφυγική ταυτότητα να μπορεί πλέον να χαρακτηριστεί εγγενές στοιχείο του πολιτισμού της.

Η δημιουργία της πόλης από πρόσφυγες της Χίου και των Ψαρών που καταφεύγουν στην προστατευόμενη από τον Πάπα, Ερμούπολη, κατόρθωσαν με τη διορατικότητα τους να δημιουργήσουν μια σύγχρονη πόλη-κόμβο για την οικονομία της χώρας τον 19^ο αιώνα, που παρά τις εκάστοτε διαμορφώσεις δεν απέβαλε ποτέ τον προσφυγικό της χαρακτήρα. Η Ερμούπολη όπως σας γράφω παραπάνω λοιπόν ήταν η πρώτη και σημαντικότερη πόλη της Ελλάδας που φιλοξένησε Έλληνες πρόσφυγες και Ποντίους που διώχτηκαν από την Τουρκία στην μικρασιατική καταστροφή. Μακάρι να τα ήξερε αυτά ο Υπουργός Παιδείας που έχει κλείσει τα ΙΕΚ αφήνοντας όπως σε όλη την Ελλάδα χιλιάδες μαθητές στον αέρα με κατεστραμμένα όνειρα.

To 1923 μετά την Μικρασιατική καταστροφή, πολλά ορφανά παιδιά φιλοξενήθηκαν στο νεοσύστατο Αμερικάνικο Ορφανοτροφείο Σύρου της Near East Relief που εκτός από την περίθαλψη, προσέφερε στα προσφυγόπουλα ανώτερη εκπαίδευση αλλά και εργασιακό προσανατολισμό, προσαρμοσμένο στα δεδομένα και της ανάγκες του νησιού. Βασικός και απώτερος σκοπός του ήταν, μετά την πρώτη ανακούφιση και την κοινωνική ενσωμάτωση, να μείνουν μόνιμοι κάτοικοι αλλά σωστά προσαρμοσμένοι και χρήσιμοι στον τόπο.

Αυτό προσπάθησαν να το «περάσουν» και να το κάνουν απολυτά κατανοητό στους Συριανούς οι οποίοι φιλόξενοι όπως ήταν πάντα δημιούργησαν ένα θετικό κλίμα που επικράτησε από κάθε πλευρά της κοινωνικής, πολίτικης, και οικονομικής ζωής του νησιού. Πολλοί προσφυγικοί συνοικισμοί δημιουργήθηκαν στην Ερμούπολη εκείνη την εποχή και η ευνοϊκή μεταχείριση των συνοικισμών αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων αλλά και την μονιμότητα της εγκατάστασης τους. Αυτό συνδυάστηκε με μια μεγάλη προσφορά εργασίας που επικρατούσε στο νησί.

Έτσι λοιπόν οι πρόσφυγες αποτέλεσαν ενισχυτικό παράγοντα και για την οικονομία του νησιού. Η βιομηχανία του νησιού ήταν ακόμη ακμαία και οι προοπτικές για εργασία έδιναν υποσχέσεις για αποκατάσταση και μόνιμη εγκατάσταση. Το αστικό περιβάλλον του νησιού μοιάζει οικείο στους πρόσφυγες οι οποίοι προέρχονται από παρόμοια αστικά περιβάλλοντα του ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Παράλληλα οι υποδομές που έχουν εγκαθιδρυθεί στην Ερμούπολη και η αλληλεγγύη των κατοίκων, όπως διαφαίνεται μέσα από μαρτυρίες, υπόσχεται άμεση και ποιοτική περίθαλψη για τους εξαθλιωμένους πρόσφυγες.

ΤΟ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ

Το ορφανοτροφείο στεγάζονταν στην Ερμούπολη κοντά στους πρόποδες του λόφου «Αυγό» και για την ανέγερση του απαλλοτριώθηκε μεγάλη έκταση.

Χτίστηκαν τρεις μεγάλες οικοδομές αρρένων, θηλέων και προσωπικού, όλα με έξοδα της Αμερικανικής Φιλανθρωπικής Οργάνωσης «American Near East Relief». Η Near East Relief που σημαίνει (Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής), ήταν μία μεγάλη φιλανθρωπική οργάνωση η οποία ιδρύθηκε με σκοπό την περίθαλψη των ορφανών παιδιών της ανατολής. Αρχικώς αποτελούσε τμήμα του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, αλλά έπειτα αποσπάστηκε και αποτέλεσε ιδιαίτερη οργάνωση. Η χρηματοδότησή της στηριζόταν κυρίως σε εράνους που διενεργούνταν στις ΗΠΑ.

Με τη βοήθεια της ελληνικής κυβέρνησης, η Near East Relief μετέφερε περισσότερα από 16.000 παιδιά κατά μήκος του Αιγαίου από το τέλος του 1923. Περίπου 9.000 από τα παιδιά ήταν Αρμένιοι. Οι άλλοι ήταν ελληνικής εθνικότητας που είχαν μείνει ορφανά και εκτοπίστηκαν κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας του ελληνικού πληθυσμού της Ανατολίας.

Αν και η Ελλάδα είχε προτείνει να δεχθεί τα ορφανά παιδιά, δεν υπήρχαν αρκετά υφιστάμενα ορφανοτροφεία στην Ελλάδα για να τα φιλοξενήσει. Τα περισσότερα από τα παιδιά πέρασαν το καλοκαίρι ζώντας σε προσωρινά καταλύματα, τα οποία περιελάμβαναν παραθαλάσσια θέρετρα και τα ξενοδοχεία που παραχώρησαν χώρο γι’ αυτό το σκοπό. Η Near East Relief διαβεβαίωσε την ελληνική κυβέρνηση ότι τα παιδιά δεν θα γίνουν βάρος. Η ελληνική κυβέρνηση χορήγησε στη Near East Relief τη χρήση ενός μεγάλου αγροτεμαχίου στη Σύρο στις Κυκλάδες. Η γη, επελέγη ειδικά εξαιτίας της εξαιρετικής γεωργικής προοπτικής της.

Στο κείμενο του κ. Ζαχαρία Δρόσου, ο οποίος ήταν ένα από αυτά τα προσφυγόπουλα, αναφέρεται το παρακάτω: “Τα παιδιά αυτά από τις κατά καιρούς σφαγές και διώξεις των Τούρκων εναντίον των Ποντίων, των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και των Αρμενίων, πολλά εξ’ αυτών κατέφευγαν στα βουνά να διασωθούν. Μέλη της οργανώσεως αυτής και μέλη από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό έψαχναν πολλές φορές με αυταπάρνηση και κίνδυνο της ζωής των τα βουνά, τα δάση και τις κατεστραμμένες πόλεις και περισυνέλεγαν τα δυστυχή παιδιά που βρίσκονταν να περιπλανώνται μόνα φοβισμένα, παγωμένα και αρρώστα.»

Τα μέλη της οργάνωσης είχαν συγκεντρώσει στις μεγαλουπόλεις του Πόντου, Τραπεζούντα , Σαμψούντα κ.λπ. πάνω από είκοσι χιλιάδες παιδιά.

Είναι αλήθεια πως δεν είναι γνωστό όπως θα του άρμοζε το απίστευτα σπουδαίο και σημαντικό έργο του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, ο οποίος υπήρξε πρωτοπόρος στον επισιτισμό και στην περίθαλψη του νησιού εκείνα τα τρομερά σκοτεινά και δύσκολα χρόνια του πόνου και του ορυμαγδού.

Η συνεργασία των αμερικανικών φορέων με εθελοντικές ομάδες καθώς και με την Επιτροπή Υγιεινής που είχε συσταθεί στο νησί, επέφερε σημαντικά αποτελέσματα στον τομέα της υγιεινής, περιορίζοντας σημαντικά τις λοιμώξεις και ενισχύοντας τον τομέα της υγιεινής. Βέβαια, βασικό μέλημα των Αμερικανών ήταν η περίθαλψη των ορφανών της καταστροφής. Γι’ αυτό και είχαν επικεντρώσει το ενδιαφέρον τους στην ίδρυση των ορφανοτροφείων.

Ο τύπος της εποχής αναφέρεται στο έργο της ίδρυσης του ορφανοτροφείου της Σύρου ως εγχείρημα πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα και το περιγράφει ως «εν εκ των θαυμασιωτέρων εκπαιδευτηρίων του κόσμου» και «πρότυπο βιομηχανικής εκπαιδεύσεως»

Σύμφωνα με τα γραφόμενα της τότε εποχής η δυναμικότητα του ιδρύματος ανέρχεται στα 5.000 άτομα. Τα έξοδα αναλάμβανε η Αμερικανική Περίθαλψη της Εγγύς Ανατολής (Near East Relief) και η ανοικοδόμηση προχωρούσε με ταχύς ρυθμούς, με «αμερικανική ταχύτητα» όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά και η πρόβλεψη για την ολοκλήρωση του έργου το προσδιορίζει εντός δύο μηνών.

Το ορφανοτροφείο ξεκινά τη λειτουργία του το 1923, είναι ένα από τα μεγαλύτερα ορφανοτροφεία στην Μεσόγειο, και για τα επόμενα πέντε χρόνια που συνέχισε τη λειτουργία του περιέθαλψε χιλιάδες ορφανά προσφυγόπουλα, κυρίως ελληνικής και αρμενικής καταγωγής.

Στο ορφανοτροφείο κατέφθαναν αγόρια και κορίτσια που ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός συγκέντρωνε από περάσματα των προσφύγων.

Τα πρώτα 100 παιδιά φτάνουν στο ορφανοτροφείο τον Απρίλιο του 1923, 40 αρμενόπουλα και 60 ελληνόπουλα. Οι αφίξεις συνεχίζονται και το 1926 όταν με τη διάλυση του Ορφανοτροφείου στην Κόρινθο έφτασαν ακόμη 500 παιδιά.

Πέρα από την κάλυψη των βασικών αναγκών των παιδιών, έμφαση δινόταν στην πρακτική επαγγελματική εξάσκηση με τη διδασκαλία ποικίλων επαγγελμάτων ώστε να εξασφαλιστεί η επαγγελματική πορεία των παιδιών. Στο πρόγραμμα μαθημάτων θα περιλαμβανόταν γράμματα (θεωρητική μόρφωση) και πρακτική μόρφωση (επαγγέλματα και βιοτεχνίες και πρακτική σχολή). Θα διδάσκονταν περίπου 22 επαγγέλματα ενώ παράλληλα, ιδιαίτερα στο ίδρυμα της Σύρου, θα λειτουργούσε πρακτική ναυτική σχολή με ειδικευμένους καθηγητές και σύγχρονο εξοπλισμό ώστε να παρέχεται ποιοτική επαγγελματική κατάρτιση στα παιδιά και να μπορούν να ανταποκριθούν.

Αν και το χρονικό όριο του φιλανθρωπικού έργου της A.N.E.R. ήταν περιορισμένο και κύριο μέλημά της ήταν η προσωρινή περίθαλψη των παιδιών, η οργάνωση, εκτός από τροφή και στέγη, τους παρείχε εκπαίδευση και τα απογεύματα μάθαιναν διάφορες τέχνες, ανάλογα με την κλίση του κάθε παιδιού για την μετέπειτα επαγγελματική τους αποκατάσταση. Τα καλοκαίρια, πήγαιναν στις κατασκηνώσεις της οργάνωσης, που βρίσκονταν στο χωριό “Βάρη”.

Η Near East Relief έβαλε στόχο την οικοδόμηση ενός σχολείου ορφανοτροφείου με κοιτώνες, αίθουσες διδασκαλίας, εργαστήρια και χώρους παιχνιδιού. Η Near East Relief προσέλαβε ενήλικες πρόσφυγες για να βοηθήσουν στην οικοδόμηση των νέων εγκαταστάσεων, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας έγινε από τους μελλοντικούς κατοίκους του.

Αρχικά τα ορφανά της Near East Relief έμεναν σε σκηνές ενώ παράλληλα βοηθούσαν στο χτίσιμο των νέων σπιτιών τους. Τα ορφανά και οι πρόσφυγες έσκαψαν και 14 μαγκανοπήγαδα για να παρέχουν νερό για το ορφανοτροφείο. Μόλις ολοκληρώθηκε, το ορφανοτροφείο στη Σύρο στέγασε κατευθείαν από 2.200 έως 3.000 παιδιά. Η ομάδα αποτελούνταν εξίσου από παιδιά, Αρμενίων και Ελλήνων. Άρχισαν να καταφθάνουν και παιδιά από τα αντίστοιχα ορφανοτροφεία της Αθήνας και της Κέρκυρας. Τα χώριζαν κατά ηλικίες. Χωριστά τα μικρά παιδιά από τα μεγάλα. Ως ένα από τα μεγαλύτερα ορφανοτροφεία στο σύστημα της Near East Relief, η Σύρα πρόσφερε περισσότερα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης από οποιαδήποτε άλλη εγκατάσταση.

Παρά την κάπως γρήγορη διαδικασία δημιουργίας του ορφανοτροφείου στη μέση μιας προσφυγικής κρίσης, η εκπαίδευση ήταν υψίστης σημασίας. Οι εργαζόμενοι της Near East Relief πραγματοποίησαν μια προσεκτική έρευνα των τοπικών συνηθειών στην Ερμούπολη και τον Πειραιά ώστε να επιλέξουν να προσφέρουν προγράμματα προσαρμοσμένα στις τοπικές ανάγκες.

Το ορφανοτροφείο στη Σύρο προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες όχι μονό στα χιλιάδες ορφανά που επέζησαν της Οθωμανικής θηριωδίας αλλά προσπάθησε να τα καταρτιστεί εκπαιδευτικά και κοινωνικά ώστε να βγουν χρήσιμοι άνθρωποι στην κοινωνία και να συνεχίσουν την ζωή τους γνωρίζοντας τέχνες και επαγγέλματα με απώτερο σκοπό να γίνουν χρήσιμοι πολίτες στον ίδιο τον τόπο (τη Σύρο) που τα φιλοξένησε με αγάπη και στοργή. Μέσα στις εγκαταστάσεις του ορφανοτροφείου λειτουργούσε εξατάξιο δημοτικό και διτάξιο Ελληνικόν σχολείο. Πολλά από εκείνα τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα τελειώνοντας την αρχική εκπαίδευση τους να συνεχίσουν στο γυμνάσιο της Ερμούπολης αλλά και να μάθουν μία τέχνη ή να τελειώσουν κάποιο Πανεπιστήμιο. Μάλιστα ορισμένα από τα παιδιά εκείνα , αφού τελείωσαν την πανεπιστημιακή τους εκπαίδευση , διορίστηκαν από το υπουργείο σε σχολεία της Σύρου, θεωρώντας το νησί ως τόπο καταγωγής τους.

Δημοφιλή θέματα για τα αγόρια περιλάμβαναν ηλεκτρονικά, κατασκευή επίπλων, μεταλλουργία, και υδραυλικές εγκαταστάσεις. Τα κορίτσια μάθαιναν τις δεξιότητες του νοικοκυριού και είχαν τη δυνατότητα να σπουδάσουν νοσηλευτική ή διδασκαλία. Μέχρι το 1924, στη Σύρο λειτουργούσε ένα λειτουργικό νοσοκομείο με ένα πλήρες πρόγραμμα νοσηλευτικής. Βασικά μαθήματα δημοτικού σχολείου διδάσκονταν στα ελληνικά. Οι μορφωτικές υπηρεσίες του ορφανοτροφείου ήταν ποικίλες και πρωτότυπες για τα δεδομένα της εποχής.

Το πρόγραμμα και τα μαθήματα ήταν προσαρμοσμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκρίνονται στις επαγγελματικές ανάγκες της εποχής και πιο συγκεκριμένα σε επαγγέλματα που ανθούσαν στο περιβάλλον και τις ανάγκες της Σύρου.

Λειτούργησε μέσα εξατάξιο και διθέσιο σχολείο, όπως και ξεχωριστά ειδικευμένα τμήματα για την επαγγελματική αποκατάσταση των τροφίμων (κέντημα, βιβλιοδεσία, η τέχνη του παπουτσή κ.λπ.). Στα παιδιά δίνονταν η ευκαιρία αργότερα να σπουδάσουν στο γυμνάσιο και στο πανεπιστήμιο του νησιού.

Πολλές μαρτυρίες προσφύγων πρώτης και δεύτερης γενιάς που μαθήτευσαν εκεί μιλούν για το υψηλό επίπεδο στην εκπαίδευση, στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και στην υγιεινή.

Πολλοί από τους τροφίμους του ιδρύματος ακολουθούν ανώτερη εκπαίδευση και εγγράφονται στο Γυμνάσιο Σύρου. Από τους 119 μαθητές προσφυγικής καταγωγής που εγγράφονται στο Γυμνάσιο για το σχολικό έτος 1929-1930, δηλαδή την τελευταία χρονιά λειτουργίας του Ορφανοτροφείου στη Σύρο, περισσότεροι από τους μισούς, οι 71, ήταν τρόφιμοι του Αμερικανικού Ορφανοτροφείου.

Τα αγόρια μαθήτευαν και εργάζονταν με εισαγόμενο εξοπλισμό και προμήθειες. Η Near East Relief έστειλε σπόρους από την Αμερική για να συμβάλει στην αναζωογόνηση της ελληνικής γεωργίας. Τα αγόρια ανέπτυξαν μια πλούσια ποικιλία λαχανικών με μεγάλη διάρκεια ζωής, συμπεριλαμβανομένων λάχανα, ραπανάκια, πατάτες.

Προσπάθησαν να καταστήσουν το αγρόκτημα που υπήρχε το ορφανοτροφείο να είναι το αυτάρκης, ενώ παράλληλα κατάρτιζε τα παιδιά στην τέχνη της γεωργίας με προοδευτική σκέψη να βγουν μελλοντικοί καλοί γεωργοί για ένα επαγγελματικό μέλλον στη γεωργία. Τα αγόρια εκπαιδεύτηκαν επίσης σε εισαγόμενα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των αμερικανικών, κότες και αγελάδες. Έμαθαν για την εκτροφή ζώων για την αναπαραγωγή τους. Μέσα από την προσεκτική κτηνοτροφία, οι νέοι γεωργοί έκτρεφαν ζώα που θα παρήγαγαν περισσότερο γάλα, κρέας, αυγά και από τους προγόνους τους.

Όλα τα αγόρια εργάζονταν τουλάχιστον μισή ημέρα. Το υπόλοιπο της ημέρας το αφιέρωναν στη γενική εκπαίδευση. Τα μεγαλύτερα αγόρια εργάζονταν πλήρως. Εκτός από την επαγγελματική κατάρτιση, τα αγόρια μάθαιναν για την υγιή ζωή και τον σωστό πολίτη, σε μια προσπάθεια να τους προετοιμάσει για την ανεξαρτησία τους σε ηλικία 16 ετών.

Μια από τις πιο ευχάριστες ασχολίες των παιδιών ήταν όταν τα αγόρια και τα κορίτσια ξεκινούσαν μικρές και μεγάλες εκδρομές στο νησί με την πιο αγαπημένη τους σε διάφορες παραλίες του νησιού καθώς και διανυκτέρευση σε ένα κάμπινγκ ειδικά προσαρμοσμένο για τα παιδιά αυτά που βρισκόταν στο πεδίο βολής του στρατοπέδου στη Βάρη.

Οι τρόφιμοι του Ορφανοτροφείου, θεωρούνταν ιδιαίτερα τυχεροί, εφόσον τους δινόταν η δυνατότητα να λάβουν μόρφωση ανωτέρου επιπέδου, που σε πολλές περιπτώσεις τα προσφυγόπουλα των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων δεν μπορούσαν να έχουν λόγω της δεινής οικονομικής κατάστασης που επικρατούσε στην Ελλάδα εκείνη την εποχή.

Από την άλλη η συριανή κοινωνία αγκάλιασε τα παιδιά που εγκαταστάθηκαν στο νησί τους. Η λειτουργία του Αμερικανικού Ορφανοτροφείου θεωρήθηκε ως η επιτομή της φιλανθρωπίας υπέρ των προσφύγων και ήδη από την αρχή η στήριξη των αρχών και των κατοίκων ήταν ιδιαιτέρα έντονη και εμφανής. Η συμμετοχή των Συριανών στις εκδηλώσεις του ιδρύματος, οι προσφορές τους σε είδη και χρήματα αποτελούν μερικές από τις εμφανείς αποδείξεις της συμπάθειας των Συριανών προς το ορφανοτροφείο, το έργο του και φυσικά προς τα ίδια τα παιδιά αυτά.

Αλλά και η δράση ιδρύματος που ήταν μεγάλη και πολυποίκιλη έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης και συνεισφοράς και από την συριανή κοινωνία όσο και από τις αρχές του τόπου τον δήμο Ερμούπολης και με τα υπόλοιπα φιλανθρωπικά ιδρύματα της πόλης, με τα οποία είχε αναπτυχθεί άριστη φιλική συνεργασία.

Μια άλλη πολύ συγκινητική έκφραση της συμπάθειας και της αγάπης των Συριανών ήταν η έντονη προσπάθεια των ευγενών του νησιού αλλά και των διαφόρων συλλόγων για την αναζήτηση συγγενών των παιδιών.

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 «η Αμερικανική Σχολή», όπως οι Έλληνες το ονόμαζαν, είχε αποκτήσει εξαιρετική φήμη στην Ελλάδα.

Οι ντόπιοι αγρότες ζητούσαν να στείλουν τους δικούς τους γιους να σπουδάσουν στη Σύρο. Ήταν επίσης το τελευταίο ορφανοτροφείο της Near East Relief της. Δεδομένου ότι οι εργασίες της Near East Relief πλησίαζαν στο τέλος τους το 1929, η Σύρος συνέχισε να εστιάζει στην εκπαίδευση, ενώ τα άλλα ορφανοτροφεία είχαν ως προτεραιότητα την επανατοποθέτηση στην αγορά εργασίας. Μέχρι το 1930, παιδιά 7.000 Ελλήνων και Αρμενίων είχαν ζήσει και σπουδάσει στη Σύρο.

Κάτι το οποίο έχει ξεχαστεί τελείως από την μνήμη είναι ότι ήταν τόσο μεγάλη η συμπάθεια και η ευγνωμοσύνη των τοπικών αρχών προς το Ίδρυμα και το έργο του ορφανοτροφείου που είχαν ονομάσει τον δρόμο στο ίδρυμα ως «Οδός Φιλανθρωπικών της Αμερικής Συνδέσμων» και ακολούθησε μία ακόμα αναγνώριση τιμής όταν ανακήρυξαν τον γερουσιαστή Άλλεν των Ηνωμένων Πολιτειών σε επίτιμο δημότη Ερμούπολης,

Ψάχνοντας κάποιος στα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου της εποχής εκείνης μπορεί να βρει και με διάφορες άλλες δράσεις που κάνουν εμφανή τον σεβασμό της τοπικής κοινωνίας και των άρχων προς το έργο της Near East Relief των ανθρώπων που εργαζόταν σε αυτήν και στο ίδιο το ορφανοτροφείο.

Μια άλλη σπουδαία ένδειξη του τόπου είναι ότι πολλά από τα παιδιά αυτά που μεγάλωσαν εκπαιδεύτηκαν και αποφοίτησαν από το σχολείο του ορφανοτροφείου στην συνέχεια έγιναν σημαντικοί πολίτες του νησιού αποκτώντας σημαντικές θέσεις στην κοινωνική, εργασιακή, οικονομική και πολιτική ζωή της Σύρου. Πολλοί εξ αυτών φυσικά έφτιαξαν τις οικογένειες τους , έγιναν καθηγητές επιστήμονες γιατροί κτλ.

Μια λεπτομέρεια που ίσως έχει χαθεί εντελώς από την μνήμη της ιστορίας είναι ότι Η Near East Relief , μετά το 1923 είχε μεταφέρει στη Σύρο και τη σχολή κωφών, η οποία έκλεισε το 1932.

Η έντονη παρουσία του ιδρύματος στην Συριανή κοινωνία αποκαλύπτεται και με τις πολλές και συχνές εκδηλώσεις που πραγματοποιούσε.. Και αυτές ακριβώς οι εκδηλώσεις για την τοπική κοινωνία αποτελούσαν «σπουδαία γεγονότα για τη συριανή κοινωνία». Διαβάζουμε συχνά στον τοπικό τύπο ανακοινώσεις με εκδηλώσεις με καλλιτεχνικό, εθνοπατριωτικό, εορταστικό περιεχόμενο στο οποίο οι Συριανοί τιμούσαν δέοντος με την παρουσία τους.

Παράλληλα οι εκδηλώσεις ήταν και μια θαυμάσια ευκαιρία προσέγγισης των προσφυγόπουλων με την κοινωνία της Σύρου με απώτερο ευγενικό σκοπό να νοιώσουν τα παιδιά πολίτες του νησιού και να αγαπήσουν το νησί που τα περιέθαλψε και τους έδωσε μια νέα πατρίδα.

Το ίδρυμα λειτούργησε μέχρι και το 1929, ενώ αργότερα γνωρίζουμε ότι όλος αυτός ο χώρος έγινε στρατόπεδο.

Να πως συνέβησαν τα γεγονότα.

Τον Μάρτιο του 1928 ανακοινώνεται η παύση της λειτουργίας των Αμερικανικών Ιδρυμάτων. Οι τρόφιμοι έπρεπε να μεταφερθούν σε άλλα ιδρύματα. Πολλά όμως από τα παιδιά αυτά όπως αναφέρω παραπάνω έμειναν στο νησί και αφομοιώθηκαν από την τοπική κοινωνία, δούλεψαν ως εργάτες σε τοπικές επιχειρήσεις είτε σπούδασαν, απέκτησαν οικογένειες και συνέχισαν την ζωή τους απόλυτα ενταγμένοι στην συριανή κοινωνία.

Φυσικά πολλά παιδιά έφυγαν και είναι πολύ συγκινητικό όταν αυτά τα παιδιά ως ενήλικες πλέον θυμούνται με αγάπη τον καιρό που πέρασαν και τις υπηρεσίες που τους προσφέρθηκαν σε αυτές τις ταραγμένες εποχές γράφοντας τις αναμνήσεις τους η λέγοντάς τις προφορικά σε διάφορες συνεντεύξεις που έδιναν κατά καιρούς.

Κάτι το οποίο επίσης είναι πολύ σπουδαίο είναι ότι υπήρξαν παρά πολλές πολλών από αυτά τα προσφυγοπούλα από άτεκνες οικογένειες του νησιού τα οποία φυσικά και αυτά συνέχισαν την ζωή τους ως πλήρη μέλη της Συριανής κοινωνίας.

μέρος α’

Πηγή:http://www.syrostoday.gr