Το πένθος και η αντιμετώπισή του στις κοινωνίες

Η στιγμή που, ο άνθρωπος που είναι παγωμένος από το σοκ του πένθους, επιτρέπει στον εαυτό του να ανοίξει μια τόση δα χαραμάδα για να περάσει η λύπη και να εξωτερικευτεί, είναι πραγματικά ιερή. Φανταστείτε την ιερή αυτή ώρα, να αρχίσει ο άνθρωπος που πενθεί να ακούει:

«Μη κλαις!Ο Θεός είναι μεγάλος. Θα κάνει το θαύμα του! Πρέπει να σταθείς δυνατή»

Ξανασφίγγει τα δόντια και τρέχει, εσωτερικά αν όχι και εξωτερικά, να φύγει μακρυά. Η ιερή στιγμή πάει, πέρασε, χάθηκε.Το πένθος που για μια στιγμή είχε επιτρέψει να κυλήσει, μπλοκαρίστηκε και πάλι.

Στις δυτικές κοινωνίες, το να μπλοκάρουμε το πένθος με λόγια, συμβουλές, παραινέσεις έχει γίνει συνήθεια. Δεν συνειδητοποιούμε ότι αυτό που συμβαίνει με λόγια σαν αυτά «των γιαγιάδων» είναι ότι μετακινούμε την εστίαση από τον άνθρωπο που πενθεί…. στον εαυτό μας. Στο φόβο μας μην μας συμβεί κάτι αντίστοιχο, στο ότι δεν αντέχουμε την έκφραση της λύπης του, στη πιθανότητα να ταραχτεί η δική μας ισορροπία, στην ανάγκη μας να πάρουμε πληροφορίες για να προστατευτούμε. Αλλά αυτή δεν είναι η δική μας στιγμή, είναι η δική του. Κι αυτό το μπλοκάρισμα, γίνεται βάρος για τον άνθρωπο που πενθεί.

Σε κάποια περιοχή της Νότιας Αμερικής, ακολουθούν ένα τελετουργικό, για κάθε γυναίκα βρίσκεται σε πένθος γιατί χάνει το σύζυγό της. Τις πρώτες μέρες, οι γυναίκες του χωριού «την υιοθετούν» πράγμα που σημαίνει ότι αναλαμβάνουν όλα τα πρακτικά, που η ίδια δεν μπορεί να διεκπεραιώσει. Από το να μαγειρέψουν και να πάρουν τα παιδιά από το σχολείο, μέχρι να καθαρίσουν το σπίτι και να περιποιηθούν τον κήπο. Το βράδυ μαζεύονται σε βεγγέρα και φέρνουν μαζί τους νήματα, σε ότι υφή και χρώμα θέλουν. Η χήρα μπορεί αν θέλει, να φέρει και κείνη τα δικά της, αλλά μπορεί και όχι. Σε κάθε περίπτωση εκείνη έχει το ρόλο του ενορχηστρωτή.Δεν χρειάζεται καν να μιλάει.Αλλά διαλέγει χρώματα και νήματα και κάνει την αναδιανομή τους στις γυναίκες. Μετά, εκείνες φτιάχνουν ένα κύκλο και κείνη κάθεται στη μέση. Δίνει το σύνθημα πότε θα αρχίσουν το πλέξιμο. Η κάθε μια πλέκει ένα χωριστό κομμάτι που στο τέλος θα ενωθούν σε ένα ενιαίο δημιούργημα. Ανάλογα με το χρόνο που θα πάρει η διαδικασία, μπορεί τελικά να φτιάξουν ένα καρπέτο (κάτι σαν τη δική μας κουρελού), κουβέρτα, πάπλωμα. Η χήρα είναι αυτή που αποφασίζει πόσο θα κρατήσει και τι μορφή θα πάρει το πλεκτό. Αν κάποιος βλέπει από μακριά, μοιάζει το πλεκτό να δημιουργεί έναν ιστό υποστήριξης γύρω από τη γυναίκα που πενθεί. Κι έτσι είναι. Στη διάρκεια που πλέκουν, εξωτερικεύουν την θλίψη τους σε ένα δημιούργημα, με πρακτικό όφελος. Μέσα από τα χέρια, μέσα από τις βελόνες, μέσα από τα χρώματα, μέσα από τα τραγούδια, τα παραμύθια και τις αφηγήσεις, «ενσωματώνουν το θρήνο στο σύμβολο-πλεκτό, κι επιτρέπουν στο πένθος τους να ρέει. Είναι πεπεισμένες ότι έτσι το πένθος κυλάει. Και συμπαραστέκονται στη χήρα, χωρίς να τη βαραίνουν, ΧΩΡΙΣ να την ΚΑΝΟΝΑΡΧΟΥΝ. Μόνο όποτε εκείνη το αποφασίσει, σταματούν, στρώνουν κάτω το πλεκτό και από κει και πέρα στα νυχτέρια τους κάθονται και μιλάνε για τον νεκρό, τιμώντας τη ζωή του. Σ’ αυτό το τελετουργικό ενσωματώνονται πολλά που αργότερα, επιστημονικές πηγές για τη διαχείριση του πένθους θα επιβεβαίωναν. Ένας άνθρωπος που πενθεί δεν χρειάζεται συνήθως – μια και δεν υπάρχουν απόλυτοι κανόνες για τον ανθρώπινο πόνο – να μιλάει, αλλά χρειάζεται τη παρουσία ανθρώπων γύρω του «να τον ζεσταίνουν» και να του δίνουν την βεβαιότητα ότι μέσα στο κόσμο (του) που έχει γκρεμιστεί, κάποιοι άνθρωποι παραμένουν σταθερά εκεί.

Αυτός που πενθεί, πολλές φορές δεν είναι σε θέση να ανταπεξέλθει στις πρακτικές του υποχρεώσεις. Η συμπαράσταση, λοιπόν, ανθρώπων που βρίσκονται κοντά του και που «αναλαμβάνουν» για πάρτη του να κάνουν όσα εκείνος δεν είναι σε θέση, είναι καταλυτική. Ξέρουμε, πια, και μέσα από μαγνητικές τομογραφίες πως η μνήμη του πένθους εδράζει στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου. Εκεί δηλαδή που εδράζει κι η διαισθητικότητα, ο οραματισμός και η δημιουργικότητά μας. Ο άνθρωπος που πενθεί, όπως είπαμε συνήθως, στα πρώτα στάδια δε θέλει να μιλάει.Η δημιουργικότητα, όμως, η τέχνη είναι ένας καλός τρόπος να ανοίξει το κανάλι της ψυχής του και να κυλήσει ο πόνος. Το ίδιο και τα δάκρυα. Η έκφραση αυτή συνδυασμένη με τα διαλείμματα σιωπής αλλά και με την αίσθηση της παρουσίας της Κοινότητας, είναι αυτό που οι κυράδες ήξεραν ότι βοηθάει. Και βοηθάει. Κι έχει σημασία εδώ να πούμε πως πένθος δεν επισύρει μόνο η απώλεια ενός προσώπου, αλλά και η απειλή για την υγεία του, ακόμα και η διατάραξη της πραγματικότητας που γνωρίζουμε, όπως π.χ. η απώλεια της εργασίας μας. Με την ευρεία έννοια, πένθος επισύρει ότι «σπάει» την ασφάλεια του κόσμου, όπως τον ξέρουμε. Δηλαδή, πένθος είναι αυτό που νιώθουμε στη σύγχρονη, πανδημική και τραυματική εποχή που ζούμε. Το ορόσημο στο πένθος είναι η βαθιά γνώση ότι η ζωή μας μετά από αυτό το γεγονός δεν θα είναι ποτέ η ίδια. Θα χρειαστεί νέα διαπραγμάτευση και νέοι όροι ζωής.Αν όμως η ροή δεν διακοπεί, η διαπραγμάτευση αυτή ανοίγει μια πόρτα σε μια άλλη πιο πλήρη και νοηματοδοτημένη ζωή. Γιατί το πένθος κουβαλάει έναν οξύ πόνο, μα κουβαλάει επίσης ουσιαστικές αλήθειες: Ότι είσαι συναισθηματικά ζωντανός. Ότι ο πόνος αυτός σε καλεί να του επιτρέψεις να βιωθεί και να «κυλήσει». Γιατί η πηγή του συνήθως λέγεται βαθιά αγάπη. Κι αυτές οι αλήθειες μπορεί να είναι βαθιά αναζωογονητικές και παρηγορητικές. Και κάπως έτσι πραγματώνεται και η ρήση του παππού Καζαντζάκη: «Τετέλεσται», είπε κι ήταν σαν να ‘λεγε: «Τώρα αρχίζουν όλα».

Πηγή: ennalaktikidrasi.com